یەکیەتیی نیشتیمانیی کوردستان: هۆکارەکانی قەیرانی ڕێبەرایەتیی و شکستی سیاسیی

کـرمانـجـی سـەعــیـد مەسـیـفـیـی

بەرایی

لە وەختێك ئەو هەڵبژاردنەی کوردستانێ سیمایەکی جوانی لە میللەتی مە نیشان دا ــــ  بە جۆرێکی جوانتر لە هەڵبژاردنی وڵاتەکانی دەوروبەر. وە لێ وێدەچێ، بۆ هەندێ لایەنی سیاسیی، لەسەرووی هەموویان یەکیەتیی نیشتیمانیی کوردستانێ (ینك) ئەنجامەکانی هەڵبژاردن پێچەوانەی پێشبینییەکانی وان بوون. ئەوەش، لەوانەیە لەبەر ئەوەبێ کە کاڵکەڵۆسیی سیاسەت پێوەرێکی تایبەت بەخۆی هەیە ـــــ  فۆرمۆلەکەی هەمیشە ئەو ئەنجامە نادا کە فۆرمۆلەچی دەیەوێ بەدەستی بێنێ. لێ، لە حالەتێکی ئاوهایی، ئەگەر فۆرمۆلەچیەکە واقیعبین بێ، پێداچوونەوەیێکی ورد بە کاڵکەڵۆسەکەی دەکا بۆ ئەوەی تێبگا هەڵەکە لە کوێیە هەتا دەستیشانی ناڕێکیی فۆڕمۆلەکەی بکا و لەوێوە بڕیار بدا چ جۆرە فۆڕمۆڵەکی دیکە بەکار بهێندرێ بۆئەوەی ئەنجامەکی تائەندازەیێك ماقوول و پێشبینیکراو وەدەست بێنێ.

 لەبەرهەندێ، یارییەکانی سیاسەت هەمیشە براوە نین، بەڵام کە سیاسەتمەندانی واقیعبین نسکۆیێك دێنن هەوڵ نادەن خەتای نسکۆکە بخەنە ئەستۆی خەڵکانی تر ــــ بەڵکو شکستەکە قەبوول دەکەن، بێدرەنگ دەینرخێنن، هۆکاری شکستەکە پەیا دەکەن، چارەی بۆ ڤەدبینن، دەیکەنە ئازموون و لێی فێردەبن. وەلێ، سەرکردایەتیی ینك لەبەرامبەر شکستەکەیان لە هەڵبژاردنی ئەوجارەی پارلەمانیی کوردستانێ وەکی وەستا خراپەکە ڕەفتاری کرد ـــــ وەستای خراپ خەتای "کارخراپییەکەی" خۆی دەکاتە هۆکاری "نەباشیی" ئامێرەکانی. ینك کتومت وەها ڕەفتاریان کرد ـــــ خەتای شکستەکەی ئەمجارەیان خستە سەر هاوپەیمانێتی خۆیان لەگەڵ پارتی دیموکراتیکی کوردستانێ (پدك). لێ، شکستی یەکیەتیی دیوێکی دیکەشی هەبوو. ینك شکستی هێنا، هۆکارەکانی شکستەکەشی دەکرێ لەو فاکتەرانەی خوارێ هێمایان لەبۆ بکرێ:  

 بوونی جەلال تەڵەبانیی بە سەرۆکی ئێراقێ

ینك دەمێکە لە ڕێچکەیێکی لاواز ڕێ پەی دەکا. لەساڵی ٢٠٠٥ ێڕا، پاش ئەوەی جەلال تالەبانیی بووە سەرۆکی تەشریفاتیی ئێراقێ، ینك دووچاری گرفتێکی دژواریی ڕێبەرایەتیی بۆوە. جەلال، لە بەغدایێ پتر خەریکی کاری سەرۆکایەتیی ئێراقێ بوو. هەڵبەت کە جەلال چووە بەغدایێ ــــ خەڵکی کوردستانێ جەلالی لەسەر تکیتی خوێناویی هەزاران شەهیدی سەربڵندی ڕێگەی ڕزگاریی نیشتیمان هەناردە بەغدایێ ــــ جەلال راسپاردەی میللەتەکەی خۆی پێ بوو کە لەوێ کار بۆ پێشڤەبردنی دۆزی ڕەوای کوردستانێ بکا. سەرەتای کاری وی لە بەغدایێ، خەڵکی کوردستانێ هەمان چاوەڕووانیی لێدەکرد ــــ بە جۆریك کە خەباتی شاخ لە فۆرمێکی دیکە لە بەغدایێ درێژە پێبدا. لێ، زۆری نەبرد وەک خۆی گۆتی "لە کوردێکی ئێراقێ بووە ئێراقییەکی کورد."

 جەلال تاڵەبانیی لە بەغداێ بووە ئێراقییەکی کورد و سەرقالی کاری سەرۆکایەتیی ئێراقێکی شکاو بۆوە ــــ ئەوەش جەلالی لە کوردستانێ دوور کرد، ئەو دوور کردنەوەش بووە هۆی ئەوەی کێمتر کارێگەرێتیی لەسەر کاری پێڕگەیی ینك بمێنێێ. ئەمە بۆشاییەکی لەناو قەوارەی سەرکردایەتیی ینك درووست کرد؛ بە تایبەتیی کە جەلال هەرگیز هەولی نەدا بوو بۆئەوەی سەرکردایەتییەکی وەها پێبگەینی کە لە کاتی نەبوونی وی ڕیبەرایەتیی ینك بکا ــــ بە جێگەی هەندێ، بۆ ڕازیکردنی هەندێك ئەندامانی سەرکردایەتیی، تاڵەبانیی ڕێگەی دابوو کە لەناو سەرکردایەتیی ینك چەند قوتبێک درووست ببن کە ئەو قوتبانە تائەندازەیێك مەیلی خوێندنەوەی خەتی ئێکدیان نەبوو. ئەمە وەهای کرد کە سستیێك بکەوێتە ناو مەکانیزمی ڕێڤەبردنی ینك.

 لەوەش وێوەتر، جەلالی سەرکۆمار لە بەغدایێ، بە جێگەی هێزمەندکردنی دەنگی دۆزی کورد ـــــ بەنا بەوەی کە بە گوێی خەلکی کوردستانێ دەگەیشت ــــ پێچەوانەکەی هەڵبژارد و بەین بەینێك بە گۆتەهایێکی وێنەچوو، کەێم یان زۆر، سووکایەتیی بە خەڵکی کوردستانێ دەکرد بەوەی کە "سەربەخۆیی کوردستان خەونی شاعیرانە" و "کەسانی ئاقڵ داوای سەربەخۆیی کوردستان ناکەن،" و گەلێك گۆتەی وێنەچووی دیکە کە کارێگەرێتییەکی نێگەتیڤیان لەسەر سایکۆلۆژییەتیی خەلکی کوردستانێ هەبوو. ئەو رەفتارانەی جەلال ئەوەندە نانیشتیمانپەروەرانە بوون کەتەنانەت ئەندامەکانی ویژدانمەندی حیزبەکەی خۆشی خۆیان لێ دوور دەکرد. ئەو ڕەفتارانەی جەلال نە تەنێ پێچەوانەی ساڵانی خەباتی وی بوون لە شاخ، بەڵکو سووکایەتییش بوون بە خوێنی هەزاران شەهیدانی کوردستانێ ـــــ کە شەهیدانی ینکیشی دەگرتەوە. ئەو ڕەفتارانەی وی بەپێچەوانەی ‌هەڵگرتنی درووشمی "مافی چارەنووس"  بۆ خەڵکی کوردستانێ بوون.

 لەوەختێك ڕەفتارەکانی جەلال هەڵدەسەنگێندرێن بەتایبەت لەکاتێك کە لە نۆڤێمبەری ٢٠٠٥ بۆ ماوەی مانگێك بووە سەرۆکی دەوریی ئێڕاقێ (ئەوکات هەر مانگێك کەسایەتییەکی ڕێبەری سیاسیی کوردستانێ/ئێراقێ بۆ ماوەی مانگێك دەبووە سەرۆکی بێتەکلیفی ئێراقێ) جەلال تاڵەبانیی، پێش ئەوەی بە ‌هەڵبژاردن ببێتە سەرۆك ــــ لە مانگی سەرۆکایەتیی خۆی لە نۆڤێمبەرێ، لەسەر مەیلی پۆل برێمەر کە لەپاش لابردنی جەی گاڕنەر لەلایەن پرێزدنت بووش کرابووە فەرمانداری ئێراقێ (چونکە گارنەر حەقبێژ بوو و دەیگوت کە کەرکووك شارێکی کوردستانییە، جۆرج بووش وی لەسەر کار لا برد). برێمەر بەو نیازە ببووە حاکمی ئێراقێ کە سیستەمی ساوای فیدڕالیزم لە ئێراقێ هەڵوەشێنێتەوە و جارەکی دیکە دەسەڵات لە بەغـدایێ کۆبکاتەوە. کە برێمەر ئەو مەرامنامەی ئەمریکایێی لەگەڵ جەلال باس کرد و داوای یارمەتیی لێکرد، جەلال بێدرەنگ، سەرپێیانە ئەو داخوازییەی برێمەری ئیمزا کرد کە بەجێگەی سیستەمی فێدڕالیزم سیستەمی ستانیی (پارێزگە/محافظە) لە ئێراقێ درووست بکرێ و ستانەکان بۆ خۆیان کارەکانی ستانیی خۆیان ڕێڤەببەن. ئیمزای جەلال بۆ هەڵوەشاندنەوەی سیستمەی فێدڕالیزم بۆ پۆڵ برێمەر سەرکەوتنێکی گەورە بوو، نەك لەبەر ئەوەی کە جەلال سەرۆکی ئێراقێ بوو، بەلکو لەبەر ئەوە بوو کە جەلال سکتێری گشتیی یەکییەتیی نیشتیمانیی کوردستانێش بوو، یەکیەتییش ئێك لە دوو هێزە سەرەکییەکەی کوردستانێ بوو. لەبەر هەندێ، ئیمزای جەلال، لە ڕاستییدا دوو ئیمزای کەسێکی هێزمەند بوو لەناو قەوارەی سیاسەتی کوردستانێ/ئێراقێ. لەبەرئەو فاکتەرە، بە مەزەندەی برێمەر لەوەختێك پشتگیریی جەلالی هەبێ گوشارەکە لەسەر مەسعوود بارزانیی زێتر دەبێ، و بۆ بارزانیی ئاستەم دەبێ بتانی سەرپێچیی لێبکا ــــ بەتایبەت کە ئەو مەرامنامە بەرنامەیێکی ئەمریکایی بێ.

 بڕێمەر وەکی فەرمانداری ئێراقێ چووە کوردستانێ و لەوێ لەگەڵ مەسعوود بارزانیی کۆبۆوە و مەرامنامەی ئێراقێ ــــ ئەمریکایێ کە دارای ئیمزای جەلال تاڵەبانیی، سەرۆکی ئێراقێ کە سکرتێری ینکیش بوو لەسەر بوو، بە بارزانیی نیشان دا، و پێیڕاگەیاند کە ئەمریکا لەگەڵ دەوڵەتی نێوەندیی ئێراقێ گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامە کە سیستەمی ستانها بۆ ئێراقێ چێترە لە سیستەمی فێدڕاڵیزم، چونکە خەڵکی هەر ستانێك بواری ئەوەیان دەبێ کە خۆیان ستاندار و کارمەندانی دیکە هەڵبژێرن و لەوێوە کارەکانی خۆیان بەخۆیان ڕێڤەببەن. برێمەر بە بارزانیی گۆت کە ئێوە هەمووتان ئێراقیین، و ئێمەش دەمانەوێ "ئێراقی نوێ" لەسەر بونیادێکێ نوێ دادەمەزرێنینەوە کە ئێوە هەمووتان هەڤوەڵاتییانی ئێراقێ بن. بەڵام، مەسعوود بارزانیی، تێکڕای بیرۆکەی سیستەمی ستانیی ڕەدکردەوە، و بەڕاشکاویی بە برێمەری گۆت کە ئەو مەرامنامەیە لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستانێ نیە، لەبەر هەندێ وی ئیمزای ئەو مەرامنامەیە ناکا. وی گۆتە برێمەری، میللەتی مە دەیان ساڵە بۆ ئەو ڕۆژە خەباتی سەخت و خوێناویی کردیە، و لەو ڕێگە هەزاران شەهیدی داوە، ئێستا ئەتۆ دەتەوێ هەروا بە سووك و هاسانیی لە دەستی میللەتی کوردستانێی دەرێنی ــــ مەحالە من ئەو مەرامنامەیە ئیمزا بکەم. هەرچەند گوشاری برێمەر بۆ سەر بارزانیی زێتر بوو، وەرامی "ئیمزای ناکەم" لەلایەن باررزانیی چڕتر بۆوە. لەئەنجام، پۆڵ بڕیمەر سەرشکستانە گەڕاوە بەغـدایێ. ئیدی ئەوجارەش، لەسایەی چۆك ئەستووریی مەسعوود بارزانیی، خەڵکی کوردستانێ لەبەرامبەر پیلانی دوژمنکارانەی برێمەر سەرکەوتن و کوردستانۆکەکەش هۆویەتی مێژوویی پارێزرا.

 میللەتی کوردستانێ، جەلال تاڵەبانیی هەنارادە بەغداێی کە خەبات بۆ گێڕانەوەی ئەو خاکانەی کوردستانێ بکا کە ‌هێشتا لەلایەن ڕژێمی ئێراقی پاش سەددامێ (بەهەمان سیاسەتی سەددام) داگیر کرابوون/کراون. بە جێگەی هەندێ جەلال بۆ برێمەر ئیمزای کرد کە سیستەمی فیدڕالیزم هەڵوەشێندرێتەوە و جارێکی تر دەسەڵات لە بەغدایێ کۆبکرێتەوە ـــــ بەهەندێش خەڵکی کوردستانێ جارەکی دیکە بێسەنوێشت وچاو لەدەستی بەغدایێ دەماوە.        

جەلال تالەبانیی و شاردنەوەی ڕابردووی خۆی

پاش ئەوەی برایم ـــ جەلاڵ و گرووپەکەیان لە ئەنجامی ناکۆکییان لەگەڵ سەرکردایەتیی ژانڕاڵ بارزانیی لەساڵی ١٩٦٤ لە بزاڤی ئازادییخوازیی نەتەوایەتیی خەڵکی کوردستانێ جودا بوونەوە؛ خۆیان هاوێشتە باوەشی ڕژێمی ئێراقی داگیرکەر، و لە ساڵی ١٩٦٦ هەتا ساڵی ١٩٧٠، بۆ ماوەی چار ساڵ لە خزمەت ڕژێمی داگیرکەر خزمەتگوزارییان کرد. ئەوانە، مەکتەبی خیانەت و جاشایەتییان دامەزراند و بوونە چەتەکانی ڕژێمی ئێراقی عارەبیی داگیرکەر، و لەدژی خەباتی ڕزگارییخوازیی میللەتی خۆیان ــــ لەبەرامبەر ئەو کەسانەی کە بۆخۆیان بردبوونیانە شاخ ــــ شان بە شانی لەشکری داگیرکەر کەوتنە جەنگی ئەو میللەتە چەوساوە وخێرنەدیوە.

 ئەو خیانەتەی جەلالوان نەك هەر هێزەکانی سیاسیی و پێشمەرگەیی کوردستانێی دابەش کرد، بەڵکو بووە هۆی لاوازکردنی دەنگی شۆڕشی ڕزگاریی کوردستانێ و مایەی دڵخۆشیی داگیرکەران. ئەو کارەی وان فەرهەنگی خیانەت و جاشایەتیی لەناو میللەت درووست کرد، بەجۆرێك کە بووە هۆی دابەش بوونی سایکۆلۆژییەتیی سیاسیی خەلكی کوردستانێ کە هەتا ئێستاش میللەت باجەکەی دەدا. ئەو خیانەتەی وان بووە هۆی بەهەدەر دانی خوێنی هەزاران مرۆڤی کوردستانێ و نانەوەی دوژمنانەتیی خوێناویی لەنێوان خەڵکی کوردستانێ.

 هۆی ئەوەی کە هەتا ئێستاکانێش میللەت باجەکەی دەدا ئەوەیە، پاش ئەوەی کە پەیمانی ١١ی ئازاری ١٩٧٠، لەنێوان گەلی کوردستانێ و ڕژێمی ئێراقی داگیرکەر ئیمزا کرا، ژانڕال مستەفا بارزانیی بڕیاری دا کە ئەو گرووپە ببەخشێت و میللەتیش مۆڵەتی پێیان دا کە بگەڕێنەوە ژێر سێبەری شۆرشی ئەیلوولێ و لە ناوچەکانی ئازادکراو (کە خۆیان لەسەرەتای شۆڕش دەستییان لە ڕزگارکردنی ئەو ناوچانە هەبوو) ژیانێکی ئاسوودەیان لەباوەشی نیشتیمان هەبێ بەبێ ئەوەی لەبەرامبەر میللەت بە ئێك پەیڤ داوای لێبووردن بکەن.

 ئەنجا، کە لە ساڵی ١٩٧٥، شۆڕشی نیشتیمانیی ئەیلوولێ هەرەسی هێنا کە گەورەترین کارەساتیی نەتەوەیی بوو لەوان سەردەمان. ساڵێك دوای ئەو کارەساتە  کە شۆڕش دەستی پێکردەوە، سەرانی ئەو گرووپە زەوینەیان بۆ ڕەخسا کە پێکهاتەی خۆیان هەبێ. ئەوانە، یەکیەتیی نیشتیمانیی کوردستانیان دامەزراند. ئەوچەل، بە جێگەی ڕوو لەئاییندە کردن و تەبایی، جەلال کەوتە دژایەتیی و توانج لێدان و تاوانبار کردنی پدك بەوەی سەر بە ئیپریالزمی ئەمریکایێنە و سەرەتاکانی مارکسیزم ـــ لینینیزمیان شێواندیە. لایەنێکی کوردستانێ کە هیچ کاتێک خۆی بە مارکسیزم ــ لینینیزم خەریك نەکردبێ (تەنانەت ئەو کاتەی کە لەلایەن جەلال هێرشیان دەکرا سەر، لەگەل حیزبی کۆمۆنیستی ئێڕاقێ لە ئێك بەرە بوون) بەوە تاوانبار بکرێن کە سیماکانی ئایدیۆلۆژیەکیان شێواندووە کە هەرگیز مەیلی بەکارهێنانی ئەو ئایدیۆلۆژەیان نەبووە. لەجیاتی مروونەت هەبوون و هەوڵ دان بۆ پێکەوە کار کردن، کینەی جەلال لەوان سەردەردەمان "ئاگرخۆشکەرەی" شەری خیانەتکارانەی براکوژیی و بەهەدەر دانی خوێنی زۆرێك لە پێشمەرگەکانی ئازاو جوامێری حیزبەکەی خۆشی بوو کە لە شەری ینك لەگەڵ لایەنەکانی دیکەی کوردستانێ زایە کران.

 لەدوای ڕاپەڕین و دامەزراندنی دەوڵەتی ٥٠/٥٠ ی یەکیەتیی و پارتی، دوای ماوەیێك جارەکی دیکە میللەتیان تووشی شەڕی خیانەتکارانەی براکوژیی کردەوە. لە ئەنجامی ئەو جەنگە، جارەکی دیکە هەزاران منداڵانی بێگوناهی کوردستانێ لە خۆشەویستیی بابانیان بێبەشکران. هەزاران لە ژنانی کوردستانێ بێوە کران، و جەرگی هەزاران دایکانی کورد بە ئاگری جەنگی خیانەتکارانەی سەرکردەکانی حیزبەکان سووتێنران ـــــ ئەو حیزبانەی  کە لەکنەخۆ دامەزرابوون بۆ پاراستنی کەڕامەتی ئەو ژنە پێشمەگە و دایکە پێشمەرگانە.

 ئینجا، دوای ئاشتییەکی روواڵەتیی لە نێوان پارتی و یەکیەتیی، و بوونی تالەبانیی بە سەرکۆماری ئێراقێ ـــــ دیسان ئەوەی حسێبی لەبۆ نەکرا فەرهەنگی تەبایی و پێکەوە کارکردنی جیددی بوو. ئەوجارە، جەلال لەڕێگەی کەسانی وەکی قانعی فەرد هەولی دا نەك هەر ڕابردووی خۆی بشارێتەوە، بەڵکو کەسێتیی ژانڕاڵ بارزانیش لەکەدار بکا. لە تەنیشت هەندێش، سەرۆك تالەبانیی دەوری دوو میلیۆن دولاریشی بە میدیای "العربیة" دا (هەڵبەت لەپارەی خەڵکی هەژاری ئێراقێ). ماوەیێکی پێچوو بەرهەمی ئەو پارە کەلانەی کە بە کانالی العربیة ی دابوو وەدەرکەوت. لەو لینکەی خوارێ، ئەو ڤیدیۆیە تەماشا بکە، پاشان درێژە بەخوێندنەوە بدە.

                                                                                                  

http://www.youtube.com/watch?v=bukgXBQWbt8

وەک دەبینی چۆن لەوکورتە ڤیدیۆیەش، جەلال داستانێك دەخاتە بەرچاو کە خۆی داستانەکەی نووسیوە و ڕۆڵی یەکەمی پاڵەوانێتیی داستانەکەشی داوەتە خۆی. دەڵێ لەسالی ١٩٧٤ لە بارزانیی جودا بویتەوە ــــ ئەویش لەپاش نەمانی دیموکراسیی و ڕێبەرایەتیی بهەڤڕا کە جەلال لە ناو پارتی خوازیاریان بووە (بە مانای گۆتەکەی وی بارزانیی ڕێگر بووە لە هەمبەر دیموکراسیی و سەرکردایەتیی بهەڤڕا).

 بە تێڕامانینێکی سەر پێیی، مرۆڤ تێدەگا کە داستانەکەی ئەو ڤیدیۆیە ئاوێتەی ناڕاستگۆییەکی زۆرە. چونکە، جەلال لەساڵی ١٩٧٤ لە بارزانیی جودا نەبۆوە، بەلکو لە ساڵی ١٩٦٤، ئەو زاتە لەگەڵ برایم ئەحمەدی خەزووری کەوتنە دژایەتیی کردنی سەرۆکایەتیی بارزانیی. دژایەتییەکشیان لەسەر سەرکردایەتیی بهەڤڕا و دیموکراسیی نەبوو. چونکە ئەوان لەسەرکردایەتیی پدك (لە بیرۆی سیاسیی و لێژنەی ناوەندیی خاوەن بڕیار بوون). دژایەتیی وان لەگەڵ ژانڕاڵ بارزانیی لەسەر ئەوە بوو کە دەیانویست لە هەیبەتی سەرۆکانەی بارزانیی کێم بکەن و ئەوان بۆخۆیان هەمەکارە بن. بەنا بەگۆتەیێکی دکتۆر مەحموود عوسمان، مەلا مستەفا دەیگۆت ئەگەر من سەرۆکی پارتیم، با بێن پێکەوە کارەکان بکەین. بەڵام، جەلال و دۆستەکانی وی ئەوەیان قەبووڵ نەبوو. لێرەکانێ، دەردەکەوێ کە ئەو کەسەی پێشێلکاریی بنەماگەکانی دیموکراسیی لەناو پدك کردبوو ژانڕال بارزانیی نەبوو، بەڵکو جەلال ــــ برایم و یارانی وان بوون. چونکە، لەوەختێك بارزانیی سەرۆکی هەلبژێردراوی پارتی بوو، ئەوان دەیانویست بەبێ کۆنگرە و وسووڵی دیموکراسیی بارزانیی لەسەرۆکایەتیی لابدەن. بە قەولی خودێ ژێڕازی، برایم ئە‌حمەد "بە بەیانێك مەلا مستەفام کردۆتە سەرۆك و بە بەیانێکیش لای ئەبەم." ئەوە فەرهەنگی دیموکراسیی و ڕێبەرایەتیی بهەڤڕای جەلال بوو کە ١٨٠ پلە پێچەوانەی ئەو داستانەیە کە بە العربیة ی گوتبوو.      

 کاتێکیش لە ساڵی ١٩٦٤، جەلال و گرووپەکەی لە بارزانیی جودا بوونەوە، ینکیان دانەمەزراند (وەك لە ڤیدیۆکە نیشان دەدا)، بەڵکو فێرگەی خیانەت و جاشایەتییان دامەزراند. جاشایەتییەك کە بۆ ماوەی چار ساڵ (کە نێزیکەی دوو ساڵێك لەو چار ساڵە  ١٩٦٨-١٩٧٠، لە خزمەت خودی سەددام حوسێن بوون). ئەو فێرگەی جاشایەتیی وان، خەلکانێکی ساویلکەی وەها لێکرد کە دژی بزاڤی ئازادیی نەتەوە و نیشتیمانی خۆیان هاوکاریی ڕژێمی داگیرکەر بکەن. ئەو فێرگەی وان، وەها شیرازەی ئێکیەتیی نەتەوایەتیی تێك دا کە هەتا ئێستاکانێش ئاسەوارە دژوار و کرێتەکەی لەناو زهنیەتی سیاسیی ــــ سایکۆلۆژیی خەڵکی کوردستانێ ماوە.

 بۆ جەلال، بە جێگەی ئەوەی ئەو جۆرە ڤیدیۆیانە درووست بکا، یان پەنا بباتە بەر کەسانێکی بێکەلکی وەکی قانیعی فەرد، با زاتی ئەوەی تێدابا کە داوای لێبووردنی لە میللەت کردبا، و دڵسۆزانەتر لە خزمەت میللەتی جوامێری کوردستانێ کاری کردبا، هەتا چیدی ئەو میللەتە بەو جۆرە سووکایەتیی پێنەکرابا. بۆ کەسێک کە ئەوە رەفتاری بێ و بیەوێ بەو جۆرە ڕابردووی خۆی بشاریتەوە چۆن دەتانی ڕێبەرێکی ڕاستگۆ بێ. چۆن دەتوانێ سەرکردایەتییەکی کارا و تەبا و ئێکگرتیی درووست بکا؟

 شاردنەوەی باری تەندرووستیی جەلال تاڵەبانیی

لە مانگی دیسێمبەری ٢٠١٢، کە لە تەمەنی ٧٩ ساڵیی، جەلال تاڵەبانیی تووشی جەڵتەی مێشک بوو، زوو بۆ چارەی پزیشکیی ڕەوانەی ئەڵمانێ کرا. دوای پشکنینی پزیشکیی ـــــ تیمی دکتۆرەکانی وی ڕاپۆرتی خۆیان لەمەڕ دۆخی تەندرووستیی نەخۆشەکەیان بۆ ڕای گشتیی بڵاو کردەوە. لە ڕاپۆرتەکەیان، ڕایانگەیاند بوو کە سەرۆکی ئێراقێ "مێشکی مردووە، بەڵام ئەوان توانیویانە کە بەهۆی ئامێری پاراستنی ژیان لاشەی وی بپارێزن."

 دوای بڵاو بوونەوەی ئەو ڕاپۆرتە، گەرەك بوو کە خانەوادەی تالەبانیی و سەرکردایەتیی ینك ڕاستییەکەیان بە خەڵکی کوردستانێ گۆتبا کە باری تەندرووستیی جەلال چلۆنە. بەڵام، بە جێگەی هەندێ، ڕاستیی چلۆنایەتیی تەندرووستیی جەلالیان لە خەڵک ڤەشارد، و ناوە ناوە داستنهایێکی چێکریی لەلایەن هێرۆی خێزانی تالەبانیی و کەسانی دیکە سەبارەت بە دۆخی تەندرووستی جەلال بۆ ڕای گشتیی دەگۆتران کە "باری تەندرووستیی تالەبانیی زۆرباشە و هەتا چەند هەفتەیێکی تر دەگەڕێتەوە کوردستانێ." ئەمە لە وەختێك کە هێرۆ و سەرکردایەتیی ینك چێتر دەیانزانی کە کەسێك لەتەمەنی ٧٩ ساڵیی جەڵتەی مێشك لێی بدا، جارێکی تر ژن و منداڵی خۆشی ناناسێتەوە هەتا بگاتە ئەوەی لەبارەی کارەکانی ینك و هەڵبژاردنەکانی پارلەمان لە مانگی ئەیلوولێ "پرسی پێ بکرێ و ڕای وەربگیرێ." بۆ کەسێك کە مێشکی مردبێ و جەستەی بە ئامێر پارێزرابێ، مەحاڵە جارێکی دیکە بەگەڕێتەوە ژیان. لەبەر هەندێ لیاقەتمەندانەتر دەبوو ئەگەر لەگەڵ میللەت ڕاستگۆ بان ـــــ بە ڕاستگۆیی وان، لەوانە بوو سۆزی میللەت بۆ جەلال و خانەوادەی وی و ینكیش لە ئاستەکی زێتر با وەك لەوەی کە لە ئەنجامی ناڕاستگۆیی خۆیان سووکایەتییان بەخۆیان و ینكیش کرد. پاشان، ئێکەك بۆی هەیە لە هێرۆ و سەرکردایەتیی ینك بپرسێ، ئیوە کە بە رۆژی رۆناك  درۆ لەگەڵ خەڵک دەکەن و دەتانەوێ خەڵكی کوردستانێ لەمەڕ باری تەندرووستی جەلال لە تاریکیی بهێڵنەوە، چۆن چاوەڕیی ئەوە لە هەمان خەڵک دەکەن کە لەسەر سندووقەکانی دەنگ دان پشتگیرییتان لێ بکەن؟

کۆسرەت ڕەسوول و دکتۆر بەرهەم ساڵح

کۆسرەت ڕەسوول وەکی کادیر و پێشمەرگەکی لێوەشاوە ی شۆڕشی نیشتیمانیی ئەیلوولێ و پاشانیش پێشمەرگە و سەرکردەکی ئازا و دلێری کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستانێ، ڕۆڵێکی دیار و بەرچاوی لە ناو قەوارەی گەورەی یەکیەتیی نیشتیمانیی کوردستانێ هەبوو. وی لە ماوەی ساڵانی پێشمەرگایەتیی توانی وەکی چەهرەیێکی باوەڕ پێکراوی ڕێبەرایەتیی لە ناو پێشمەرگەکانی ینك و جەماوەر جێگەی خۆی بگرێ و پێگەکی فراوان لەناو جەماوەر درووست بکا. لەسەردەمی خەباتی شاخ، کۆسرەت لەگەڵ پێشمەرگەکانی ینك لە گەلێك شەڕی خوێناویی لەگەل ڕژێمی داگیرکەر داستنهایێكی قارەمانانەی تۆمار کرد. کۆسرەت نەك هەر ئەندامێکی لێوەشاوەی سەرکردایەتیی سیاسیی بوو، بەلکو فەرماندەیكی مەیدانیش بوو. ڕۆلێ سیاسیی و پێشمەرگەیی وی بۆ ینك ئیعتیبارێکی گەورە بوو. لە پاش ڕاپەڕینیش، کۆسرەت ڕەسوول پارێزەری پێگەییکی بەرفرەی جەماوەری بوو بۆ ینك بە تاییبەت لە هەولێرێ.

 لێ، لەو ساڵانەی دوایی کارێگەرێتیی برینەکەی وی کە لە سەردەمی پێشمەرگایەتیی لە شاخ ڕووی دابوو، نەخۆشیەکەی لێ دژوارتر کردیە، و وەکی پێویستە ناتوانێ قسە بکا ـــــ ناتانی پێوەندەکانی کۆمەڵایەتیی خۆی لە ئاستی پێویست بپارێزی. بە جۆرێك مانەوەی وی لە پۆستی ڕێبەرایەتیی ینك ئەو کارێگەرێتییەی جارانی نەمایە و بگرە دەکرێ زیانیشی هەبێ. چونکە، قۆناغی ئێستای کوردستانێ پێویستی بە جۆرە کەسانێك هەیە کە خۆیان بەردەوام نوێ بکەنەوە و هەول بدەن لە مەودای هزریی سیاسیی ـــــ سایکۆلۆژیی ڕۆژاوایێ تێگەیشتنێکی فراوانیان هەبێ. لەبەرهەندێ، بۆ مانەوەی وی لە دڵانی خەڵکی کوردستانێ، شیاوترە کە کەنارەگیریی بکا و ڕیگە بۆ کەسانی شارەزاتر بدا ـــــ بە مەرجێك ئەو کەسانە خۆیان بۆ قۆناغی پڕ لە تەحەددیاتیی ئێستا و ئاییندەی کوردستانێ ئامادە بکەن.

  ئەو کارە گەرەکە بکرێ، ئەویش نە تەنێ لەلای کۆسرەت ڕەسوول، بەلکو لەلایەن چەهرەهایێکی دیکەی سیاسی، جا ئەو چەهرانە لەناو ینك، یان لە نێو حیزبەکانی دیکە بن. چونکە، هەندێك جار گۆڕانکاریی ڕیشەیی لە ناو هەر حزبێك پێویستییەکی مێژووییە ئەگەر ئەو حیزبە لەخەمی پاراستنی پێگەی جەماوەریی خۆی بێ. لە لایەکی دیکە وێدەچێ، ئەو بەرەبابەی کە ژیانی سەردەمی شاخ و بندەستیی نەدیووە ــــ  چاوی لە داهاتی نوێ بێ، و بۆ پێشکەوتن  و ئاییندەکی  گەشاوەتر بە تاڵووکەتر بێ لەو ڕەوتەی کە ئەندامانی سەرکردایەتیی ئەو حیزبانە هەڵیانبژاردیە. ئەو بەرەبابە چاوی لەئاییندەیە و هەر حیزبیکی خاوەن پێگەو دەسەڵاتیش گەرەکە ئەو هەقیقەتە بزانێ، و هەول بدا کە بۆ ئەو بەرەبابە ڕێخۆشکەری ئاییندە و هەموارکردنی ژیانێکی ئاسوودە بێ.

بەڵام، پێچەوانەی کۆسرەت ڕەسوول کە قارەمانێکی دستانهایێکی ڕەزمئارایی بزاڤی ئازادییخوازیی کوردستانێ بوو ـــــ دکتۆر بەرهەم ئێك رۆژیش سەری لە ژانی ژیانی پێشمەرگایەتیی نەهێشا بوو. بەهەڵسەنگاندن لەگەڵ کۆسرەت، دکتۆر بەرهەم هاتبووە سەر سوفرەی حازر. بەڵام، دکتۆر بەرهەم دارای خوێندنی بەرز و شەهادەی دکتۆرا و کابرایێکی قسە زانیش بوو. ئەو وەختەی لە ئینگلستانێ بوو لە کاتی ڕاپەڕینی گەلی کوردستانێ لە ساڵی ١٩٩١، پێش ئەوەی بچێتە ئەمریکایێ و لەوێ نوێنەرایەتیی ینك بکا ــــــ ڕۆڵێکی کارای هەبوو لە بۆ ڕاگەیاندن وشرۆڤەی دۆخی کوردسانێ و پێشڕۆییەکانی پێشمەگان و شکستەکانی ڕژێمی ئێراقی داگیرکەر لە کوردستانێ. لەوانەیە لەبەر هەندێش بووبێ کە جەلال تاڵەبانیی، دکتۆر بەرهەمی بردە پێش و لە دووهەم کۆنگرەی ینك کردیە ئەندامی بیرۆی سیاسیی. پاش جودا بوونەوەی نۆشێروان و چەند ئەندامێکی دیکەی سەرکردایەتیی ینك، جەلال تالەبانیی پلەی دکتۆر بەرهەمی بەرز کردەوە بۆ جێگری دووەمی ینك لەپاش کۆسرەت وەکی جێگری ئێکەم.

لە دوایی ڕاپەڕینی خەڵکی کوردستانێ هەتا ڕووخاندنی ڕژێمی سەددامێ لە ٢٠٠٣، و پاشان دامەزراندنی دەوڵەتی نوێ لە ئێراقی پاش سەددامێ، دکتۆر بەرهەم ساڵح لە تەنیشت کاری حیزبیی  بۆ ماوەیێك پۆستی سەروەزیرانی پێڕگەی سلێمانی (سەردەمی دوو پێڕگەیی) وەرگرت. لەگەڵ درووست بوونی دەوڵەتی ئێراقێ، وی وەکی جێگری سەروەزیرانی ئێراقێ، لەسالێ ٢٠٠٥ دەستی بەکار کرد. وەك چەهرەهایێکی بژارەی کوردستانێ کە بۆ پۆستەکانی بەغـدایێ بژار کرابوون، دکتۆر بەرهەمیش ڕاسپێردرا کە بچێتە بەغـدایێ و پێکەوە لەگەڵ بەرپرسانی دیکەی کوردان لەوێ کار بۆ پاراستنی دەستکەوتەکانی میللەت بکەن، و هەوڵ بۆ وەدەست هێنانەوەی ئەو مافانەی کە هێشتا زەفت کرا بوون/کراون بدەن بەو ئومێدەی ئەو مافانە بۆ گەلی کوردستانێ دابین بکرێنەوە.  

 وەلێ، لە کاتێك کە لە مارسی ٢٠٠٦، کۆنگرێسی ئەمریکایێ  جەمیز بیکەر و لیی هامیڵتۆنی ڕاسپارد کە دۆخی سیاسیی ئێراقێ بنرخێنن ـــــ کاتێك لە دیسێمبەری هەمان ساڵ، بەیکەر و هامیڵتۆن ئەنجامی لێکۆڵینەوەکەی خۆیان بە ناوی ڕاپۆرتی بەیکەر ــ هامیڵتۆن بڵاو کردەوە، ڕاپۆرتەکەی وان پێشنیازی کرد بوو کە جارێکی دیکە دەسەڵات لە بەغـدایێ لە دەستی دەوڵەتێکی نێوەندیی کۆبکرێتەوە. ڕاپۆرتەکە کۆتایی بە سیستەمی فێدڕالیزم دەهێنا. جارێکی دیکە خەڵکی کوردستانێی وەکی کەمینە دەهاوێشتەوە بندەستی عارەبی زۆرینە. ئەو ڕاپۆرتە هەڕەشەیێکی ڕاستەوخۆ و دژوار بوو بەسەر تەواوی دەستکەوتەکانی خەڵکی کوردستانێ، چونکە خوازیاری دووبارە درووستکردنەوەی سیما و هەیبەتی عارەبان بوو بەسەر خەڵکی کوردستانێ. ئەو کات، دکتۆر بەرهەم سالح کە لەسەر تکیتی خوێناویی هەزاران شەهیدانی کوردستانێ چووبووە بەغـدایێ، ئێکەم کەس بوو لەسەر ئاستی هەموو ئێراقێ لە بۆ میدیای بیانیی بئاخفی و پشتگیریی خۆی بۆ ڕاپۆرتی بەیکەر ــــ هامیڵتۆن نیشان بدا بەوەی کەڕاپۆرتی بەیکەر ــــ هامیڵتۆن لە بەرژەوەندی ئێراقێیە و بۆ خەلکی ئێراقێ باش و سوودمەندە. ئەوە ڕەفتاری کەسێتییەکی سیاسیی کورد بوو کە بەسەر ڕووباری خوێنی شەهیدانی کوردستانێ پەڕیبۆوە و چوو بووە بەغـدایێ کە لەوێ مافەکانی ئەو میللەتە بندەستە بپارێزێ. ئەو جۆرە کەسایەتییانە لەناو سەرکردایەتیی ینك هەرگیز نابنە هۆکاری بەرفرە کردنی پێگەی ئەو حیزبە، بەڵکو وێدەچێ پێچەوانەکەی درووست تربێ.         

 رۆڵی هێرۆ لەناو ینك لە دوای بزر بوونی جەلال تاڵەبانیی

لەپاش قەوارە گرتنی بزووتنەوەی گۆڕان و کارێگەرێتیی وان لەناوچەکانی زۆنی کەسك،  هێرۆی خێزانی جەلال تاڵەبانیی کرایە ئەندامی بیرۆی سیاسیی، و دواییش کرا بە بەرپرسی مەلبەندی ینك لە سلێمانی. دانانی هێرۆ لە پۆستی بەرپرسێتیی مەڵبەند، هەوڵ دانێك بوو بۆ ئەوەی پێگەی ینك لە بەرامبەر گەشەکردنی گۆڕان لە سلێمانی بپارێزرێ. لەو سەروبەندانە، جەلال جەڵتەی مێشك لێی دا و نەك هەر لەبەر چاوان بزر بوو، بەڵکو بە دەستووری هێرۆ هەقیقەتی باری تەندرووستی ویش لە خەڵکی کوردستانێ و تەنانەت ئەندامانی ینکیش شاردراوە.

 کە جەلال بەو جۆرە لەبەر چاوان ون بوو، گەرەك بوو ینك ڕاستیی باری سکرتێرەکەی خۆیان بە خەڵکی کوردستانێ ڕاگەیاندبا، و داوای پشتگیریی و هاوسۆزییان لە خەڵک کردبا ــــ بەهەندێ لەوانە بوو، کێم یان زۆر، عاتیفەی جەماوەریان بەلای خۆیان بکێشابا. وەلێ، سەرسەختی ‌هێرۆ لەمەڕ شاردنەوەی دۆخی تاڵەبانیی و درووستکردنی داستانهایێکی ناڕاست و درۆ کردن لەگەڵ میللەت بەوەی کە تەندرووستی جەلال بەرەو باشیی دەچێ ــــ ئەمە لە کاتێك کە ئەو ژنە نەیدەهێشت هیچ کەسێک چاوی بە جەلال بکەوێ، خەلكی کوردستانێی گەیاندە ئەو باوەڕە کە سەرکردایەتیی ینك ناڕاستگۆییان لەگەڵ دەکەن. ئەمە لەلایێ، لە لایكی دیکە، ئەو ڕەفتارەی هێرو سووکایەتیی کردن بوو بەتەواوی ئەندامانی سەرکردایەتیی ینك بەوەی کە ڕاستەو خۆ ڕێگەی لێگرتن کە سەرۆکایەتییەکی بهەڤڕا درووست بکەن و لە غیابی جەلال ڕێبەرایەتیی ینك بکەن ـــــ بەوەی کە ئەو ڕەفتارەی ئەو ژنە بۆ ئەندامانی سەرکردایەتیی ینك ئەو مانایەی هەبوو کە هیچ یەکێك لە ئێوە لیاقەتی ئیدارەکردنی ینکتان نیە، لەبەرهەندێ گەرەکە کە ینك لەژێر سێبەری ناوی تاڵەبانیی ڕێڤەبچێ. ئەو ڕەفتارەی ئەو ژنە وەهای کرد کە بێبەندیی و سستییەك بکەوێتە ناو پەیکەری سەرکردایەتیی ینك کە هاوکات بوو لەگەڵ زۆربوونی قوتبهاییکێ خاوەن میمبەر کە هەندێكیان نابەرپرسانە، بە گوفتار و ڕەفتاری خۆیان خەلكانێکیان دڵسارد و دوور کرد.

 پاشان، ئەو ژنە دوعای خراپی لەو کەسانە دەکرد کە باسی جەلالی مێردی وێیان دەکرد، و داواشی لە خەڵك دەکرد کە بڵێن "ئامین." ئەوە زهنیەتیی ئەندامێکی بیرۆی سیاسیی یەکیەتییە کە بڕیار لە چارەنووسی ئەو میللەتە جوامێر و عاشق بە ئازادییەی کوردستانێ  دەدا. دواتر هێرۆ خانم، لە ئەنجامی شکستە سیاسییەکەی ینك ڕایگەیاند کە دەست لە کاری بەرپسێتی مەڵبەند دەکێشێ و تەنێ خەریکی کاری ینك لە بیرۆی سیاسیی دەبێ. لێرەکانێ، ئێکەك گەرەکە وەبیر ئەو خانمە بینیتەوە ــــ کەسانێك کە ئەتۆیان بۆ بەرپرسێتیی مەڵبەند قەبووڵ نەبێ، بۆچی وەها دەهزری کە ئەتۆیان بۆ بەرپرسێتییەکی باڵاتر قەبووڵ بێ. وێدەچی بوونی هێرۆ خانم لە سەروچاوەی ڕیبەرایتیی ینك پتر زیانی بۆ ینك هەبێ هەتا سوود، چونکە لەوەناچی کە ئەو خانمە ئەو کەسێتییەی هەبێ کە بتانی یارمەتییدەر بێ بۆ دەرهێنانی ینك لەو دژوارییە سیاسییەی تێیکەوتووە.

 فایلدارەکانی ناو یەکیەتیی

لەسەردەمی خەباتی شاخ لە نەتیجەی ئەو جەنگە سەخت و خوێناوییەی کە لە نێوان گەلی کوردستانێ و ڕژێمی ئێراقی داگیرکەر هەبوو، دۆخی سیاسیی ـــــ کۆمەڵایەتیی میللەت بە ڕەهەندێکی زۆر دژوار گوزەری دەکرد. بە گوێرەی ئەو ژمارەی کە جارجارە ڕژێم قسەی لێدەکرد دەوروبەری چار سەد هەزار کەس بەرەی جاشان، سیخوڕان، و کوردکوژانی ڕژێمیان پێك هێنا بوو.

 لە پاش ڕاپەڕینی خەڵکی کوردستانێ، سەرکردایەتیی ئەوکاتی بەرەی کوردستانێ بڕیارێکی سەخت، بەڵام حەکیمانەی دا کە ئەو فایلدارانە ببوورن. ئەوەیان عاقڵانە بوو، چونکە ئاستەم بوو لەوکاتە کارێك کرابا کە چار سەد هەزار کەس لێپێچینەوەیان لەگەڵ بکرێ و سەقامگیریی کوردستانێش بپارێزرێ. وەلێ، کە ئەو بۆرە کوردانە بە گەورەیی گەلی کوردستانێ بەخشران، نەدەبوو کەسانێك لەوان کاریان لەناو هیچ حیزبێکی کوردستانێ یان دەوڵەتی ــــ کەی ئاڕ گی ــــ پێدرابا. ئەو کارەی ئەو حیزبانە، لەسەرووی هەمووان، پارتی و یەکیەتیی خەتایێکی مەزن بوو بەرامبەر ڕووحیەی ئازادیی خەڵکی کوردستانێ، لەوەش وێوەتر بێڕێزیی بوو بەرامبەر خوێنی شەهیدان و خانەوادەکانی وان کرا.

 مخابن، لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵەی حیزبەکان، ژمارەیێکی بەرچاو لەو فایلدارانە کاری بەرپرسێتییان پێدراو جارێکی دی لەسەر میللەت بوونەوە "مــن." ئەو سیاسەتە بەرەواژەی حیزبەکان کاتێك بوو کە بەردەوام ئەو کەسانەی کە لەژێر ستەمی ڕژێـمی داگیرکەر شەهامەتمەندانە بەرگریان لە کەڕامەتی خۆیان و دۆزی ڕەوای میللەتەکەیان کرد بوو، دوور دەخرانەوە. هەبوونی ئەو فایلدارانە لەناو پێکهاتەکانی حیزبیی و حکومەت کێمهێنانێکی ڕاستەوخۆ بوو کە بە خەباتی هەزاران پێشمەرگەی کوردستانێ دەکرا. ئەو کارانە ( چ ینك کردبێتی یان پارتی یان هەر حیزبێکی دیکە) سووکایەتی کردن بووە/سووکایەتیی کردنە بە قامەتی بڵندی خەباتی خۆیان و شەهیدەکانی میللەتی شەهامەتمەندی کوردستانێ.

 هەندێك لەو فایلدارانە، بەتایبەتیی لەناو ینك بۆ پۆستی سەرکردایەتیی و بیرۆی سیاسییی هەلبژێردران ـــــ چەهرەی هەرە بەرچاو لەناو فایلدارانی ینك، سەعدی ئەحمەد پیرەیە. ئەو زاتە فایلدارە، لە کاتێك بۆ بیرۆی سیاسیی ینك هەڵبژێردرا کە هەزاران ئەندامانی ینك هەبوون کە لەو فایلدارە لێوەشاوەتر و خاوەن خەباتێکی پاکژیش بوون. لێ، ئەو لێوەشاوانە بەسەریان بازدرا و بگرە دڵساردیش کران. سەعدی ئەحمەد پیرە، لە وەختێك کە فایلەکەی لەهەگبەی ڕابردووی دابوو، لەکۆڕ و بۆنەکان داستانی کوردایەتیی بۆ خەڵكی کوردستانێ باس دەکرد. لە حاڵەتێکی ئاوهایی، ئێکەك گەرەکە بەو حیزبانە بڵێ، ئەوە سووکایەتییە بۆ هەر حیزبێک کە ڕێگە بە کاسانی فایلدار بدا کە بێن و داستانی کوردایەتیی بۆ کەسانێك باس بکەن کە لە بەرامبەر ڕژێمی داگیرکەر بە مەردانەییەکی کوردستانییانە، باڵابەرزانە گەردەنی کوردانەیان بەرز ڕاگرتبوو.

 خەڵکانێکی زۆر لە کوردستانێ لەبەر ئەو فایلدارانە لەو حیزبانە دوو کەوتوونەتەوە و دەنگیان پێ نادەن. لەگەڵ هەندێش، سەعدی ئە‌حمەد پیرە مۆڵەت دەداتە خۆی، لە نەتیجەی هەڵبژاردنی مانگی ئەیلوولێ، تانە لەکەسانی دڵسۆز و ڕابردوو پاکژ بدا (دیارە ڕووی فایلداران زۆر قایمە) بەوەی کە فڵان کەس چی کردیە ئەو هەموو دەنگانەی هێناوە. لەو هەڵبژاردنەی مانگی ئەیلوولێ، ئەندامێکی بزووتنەوەی گۆڕان، عەلی حەمە ساڵح، کە دەنگهایێکی زۆری لەلایەن میللەت پێدرا بوو، کەوتە بەر هێرشی بێکەلك و حەسوودانەی مام سەعدی کە وەك ئاوێنە نیوز باسی لێوە کرد، سەعدی گۆتبووی، "عەلی حەمە ساڵح دەنگی بەچی هێناوە، ئایا پێشمەرگەی دێرین بووە، کەمئەندامی سەنگەر بووە...و....؟"

 خێر، عەلی لەوبەرەبابەیە کە لە ژیان و خەباتی شاخ بەشدار نەبوون. بە قەولی سەعدی پێشمەرگەی دێرینیش نەبوو کە لەسەنگەر بووبێ، بەڵام ئەوەی کە سەعدی و ئەمسالی وی گەرەکە بزانن ئەوەیە کە عەلی وەکی سەعدی و ئەمسال سەعدی فایلدار نەبوو. عەلی خیانەتیی لە نەتەوەو نیشتیمانی خۆی نەکردوە بۆیێ میللەت ئێکەکی وەکی وی لەبەرامبەر سەعدی هەڵبژارد. لە هەموشی گرینگتر ئەوەیە، بە حوکمی ئەوەی کە کوردستان بە قۆناغێکی جودا لە قۆناغی خەباتی شاخ لە ناوچە پێگەی گرتیە، بۆ خزمەتگوزاریی قۆناغی ئێستای کوردستانێ هیچ پێویست نیە کە خزمەگوزارانی نیشتیمان خاوەنی سەرجەلەی خەباتی شاخ بن. ئێستاکانێ میللەت کەسانی دڵسۆز و شارەزای دەوێ. میللەت بێزارە لەوەی کەسانی وەکی سەعدی پیرە و حیزبەکانی وان فەزڵفرۆشی بەسەریان بکەن کە داخوا لە ڕابردی چیان کردیە. چیان کردیە ــ چیان نەکردیە، ئەوە لە لاپەڕەکانی "ڕابردوو" حسێبیان لەبۆ دەکرێ. میللەت دەیەوێ لەبارەی ئاییندە قسەی لەبۆ بکرێ و ڕیگەی نیشان بدرێ ــــ کە لە ئاییندە چی لەبۆ دەکرێ ــــ کە ژیانی هەڤوەڵاتییان بۆ ئاییندەیێکی گەشاوەتر بگوازرێتەوە. لەبەر هەندێ، کاتی ئەوە هاتیە، کە ینك و پدك و حیزبەکانی دیکەش چاوێك بە وجوودی ئەو فایلدارانە بخشێننەوە و هەوڵ بدەن کە ڕێزەکانی خۆیان لەو فایلدارانە پاکژ بکەنەوە. گەرەکە لێرە پێوە، ئەو حیزبانە زێتر حسێب بۆ هێزمەندتر کردنی پێگەی میللی خۆیان بکەن ــــــ دەبێ حیزبەکان ئەوە وەبیر خۆیان بهێننەوە کە پێگەی کوردستانێ گەیشتۆتە قۆناغێك و پێگەی وانیش لەنێو ئەو کوردستانە گەیشتیتە ئاستێك کە چیدی پێویستییان بەو بۆرە پیاوانە نەمایە. گەرەکە لە کاتێك کە خەڵکانی پاکژ، دڵسۆز، و شارەزاش ناخەنە ناو پرۆسێسی خزمەتگوزاریی نەتەوە و نیشتیمان ــــــ دەبێ ئەو بیچمە کرێتانە لەبەرچاوی میللەت لاببەن. ئەوە خزمەتێکی گەورەیە کە ئەو حیزبانە بە ئاییندەی خۆیان و میللەتی کوردستانێ دەکەن.   

 جودا بوونەوەی نۆشێروان و ژمارەیێك لە ئەندامانی سەرکردایەتیی ینك

لەگەڵ تەواوی ئەو فاکتەرانەی لە سەرێ باسیان لێوە کرا کە، کێـم یان زۆر، ڕۆڵیان لە لاوازکردنی پێگەی جەماوەریی ینك هەبووە، دەکرێ جودا بوونەوەی نۆشێروان و هەندێك لە ئەندامانی سەرکردایەتیی ینك کە دوایی لە چاشنی بزووتنەوەی گۆڕان بە پێگەیێکی جەماوەریی بەرچاو گەڕانەوە ناو میللەت، بە فاکتەری سەرەکیی لە بەرامبەر هەژاندنی ینك دابنرێ.

سەرۆکایەتیی بزووتنەوەی گۆڕان توانی چالاکانە سوود لە تووڕەیی خەڵک وەرگرێ ـــــ لە لایێك، پێگەی جەماوەریی یەکیەتیی بچووك و لاواز کرد ـــــ لەلایێكی دیکە تووڕەیی خەڵك لە دۆخەکە یارمەتیی سەرکردایەتیی گۆڕانی دا کە بەهەمان تووڕەیی ڕووبەڕووی دەسەڵات ببنەوە. ئەو دۆخە یارمەتیی نۆشێروان مستەفای دا  کە تابلۆی ڕابردووی خوێناوی خۆی و ناهەموارییەكانی خەباتی سەردەمی شاخ لەناو یەکیەتیی جێبهێڵێ، و وەکی ڕیفۆرمخواز و کەسێکی دیموکرات و دژ بە گەندەلیی لە ناو میللەت بکەوێتە بانگڕاهێشتن و سەرکەوتووانە نەخشەی سیاسیی کوردستانێ بگۆڕێ و کارێکی وەهاش بکا دەسەڵاتی حوکمڕانیی لە کوردستانێ هەڵوێستە لەسەر سیاسەتەکانی خۆی بکا.

لە هەڵبژاردنی پارلەمانیی کوردستانێ لە مانگی ڕابردی، نۆشێروان مستەفا، توانی کارێگەرانە میدیای گۆڕان پتر لە بەرامبەر ینك و خودی جەلال تاڵەبانیی بە جۆرێکی زۆر دژوار بەکار بێنێ. لە پڕۆسێسی ئەو هەڵبژاردنە، نۆشێروان گۆتەهایێکی نێوان خۆی و تاڵەبانیی، هی سەردەمی شاخی بڵاو کردەوە کە بۆ خودی جەلال و ینك شەرمساریی بوون. بە تایبەتیی گۆتەی جەلال لە پاش کارەساتی لێدانی هەلەبجە بە چەکەکانی کیمیایی لە لایەن ڕژێمی ئێراقی داگیرکەر کە بە گۆتەی نەوشێروان، جەلال گوتبووی، وای لەبۆ چەند هەڵەبجەیێکی دیکە. گوشار و کامپینی بەردەوامی گۆڕان، و نەبوونی دیدێکی کارا بۆ ئاییندە لەلایەن سەرکردایەتیی ینك، یەکیەتیی بەو ڕۆژە گەیاند.

ئەنجام

لەفەرهەنگی ڕێبەرایەتیی و کاری ڕێکخراوەیی سیاسیی، نسکۆی سیاسیی لە ژیانی هەر حیزبێك  شتێکی چاوەڕوانکراوە. گرینگ لەو نسکۆیە ئەوەیە کە مرۆڤ ورە بەرنەدا. لە نسکۆکە فێر ببێ، و بە پلانی کاراتر بگەڕێتەوە و درێژە بە خەباتی خۆی بدا. بۆ کەسانێکیش کە لە ئاستی ڕێبەرایەتیی دان گەرەکە کە شکستێك دێتە پێشیان هۆکارەکانی شکستەکە نەخەنە ئەستۆی کەسانی دیکە هەتتا ئەگەر کەسانی دیکە، کێم یان زۆر، هۆکاری گرفتەکە بووبن. مرۆڤانی ڕێبەر، بەنا بە ئەخلاقی ڕێبەرایەتیی، گەرەکە هۆکارەکانی شکستەکە بخەنە ئەستۆی خۆیان و لەوێوە بڕیار بدەن داخوا لە ئەنجامی کارێگەرێتیی نسکۆکە ئەوان دەتوانن لە پۆستەکانیان بمێننەوە یان بۆ حیزبەکەیان چێترە ئەو کەسانە لە پۆستی ڕێبەرایەتیی دوور کەونەوە. 

 خەتایە بۆ سەرکردایەتیی ینك شکستەکەی خۆیان تەنێ بە فاکتەری هاوپەیمانێتیی لەگەڵ پدك گرێ بدەن. وەك لەسەرێ باسیان لێوە کرا هۆکارەکان زۆرترن لەوەی ئەندامانی سەرکردایەتیی ینك دانی پێدادەنێن. سەرکردایەتیی ینك ئەگەر لە کوردستانێ ئەرکەکانی خۆیان بەچاکی لە خزمەت گەلی کوردستانێ ئەدا کردبا، و لەبەغدایێش  سکرتێرەکەیان سوکایەتیی بە کەڕامەتی میللەت و ئیمزای هەڵوەشانەوەی سیستەمی فێدڕالیزمی نەکردبا، و جێگری سکرتێرەکەشیان لەسەر ئاستی هەموو ئێراقێ، ئێکەم چەپڵەلێدەری پشتگیریی کردنی پرۆژەی بەیکەر ـــ هامیڵتۆن نەبا، بە جێگەی هەندێ، چۆك ئەستوورانە لە بەغدایێ کارهایێکیان کردبا کە لە کوردستانێ میللەتەکەی وان هەستیان بە غروری نەتەوایەتیی خۆیان کردبا کە دەنگی دلێرانەی سیاسەتمەندانێکی کوردستانێ لە بەغادیێ داکۆکییان لێدەکا ـــــ ئەگەر سەرکردایەتیی ینك لە کوردستانێ و لەبەغدایێ هیممەتبەرزانە لە خزمەت هەڤوەڵاتییان بان ــــ قەت هاوپەیمانێتیی وان لەگەڵ پدك نەدەبووە هۆکاری ئەو شکستەی مانگی ئەیلوولێ کە وەها هەناوی یەکیەتیی بهەژێنێ.   

 ئەو گۆڕانکارییەی لە پاش هەڵبژاردنی ئەوجارە هاتە بوون، لە پلەی ئێکەم نەتیجەی هوشیاریی میللەتی کوردستانێ دەردەخا کە چیدی گەلی کوردستانێ گوێبیسیی درووشمهایێکی زەق و ڕەنگین ناکەن کە قسە لە داستانهایێکی ڕابردوو دەکەن. ئەو میللەتەی مە وەك هەر میللەتێک لەو جیهانە حەزی لە ژیان لە ئاییندەیێکی گەشاوە و سەرکەوتە. لەبەرهەندێ، ئەو حیزبانەی کوردستانێ، بە درشت و هووردیان، گەرەکە کێمتر حیزبایەتی بکەن و زێتر خەریكی ئاوەدانکردنەوەی مەملەکەت و خۆشگوزەرانکردنی ژیانی میللەت بن. بە جۆرێك کە لە وەختێك حیزبایەتییش دەکەن، ئەو کاتە بێ کە حیزبەکەیان وەکی ئامێر بۆ پتر پێشڤەبردن و گەشاندنەوەی کوردستانێ و کوردستانییان بەکار بهێنن. گەرەکە هەوڵ بدەن کە هێندە موداخەلە لە ژیانی تایبەتیی خەڵکی ئاسایی نەکەن ــــ هێندە گرژیی لەبەرامبەر ژورنالیستان نیشان نەدەن. دەبێ بەردەوام فەرهەنگی تەحەموول لەبەرامبەر و لەگەڵ ئێكدی بەکار بێنن. گەرەکە زێتر هەول بدەن کە حیزبایەتیی نەکەنە پێوەری خزمەتکردنی هەڤوەڵاتییان. لێرە ڕا، پێویستە بە جیددی هەوڵ بدرێ کە کوردستان بکرێتە وڵاتێکی ئیستیتیوشنالیی و لێوەشاوەیی هەڤوەڵاتییان بۆ کاری خزمەتگوزاریی وڵات لەنەزەر بگیرێ. ئەو حیزبانە دەبێ بەخۆدابچنەوە بە جۆرێك نەك هەر لەشکستی "خۆ" فێرببن، بەڵکو لە شکستی ئێکدیش فێر بن. چونکە، ئەگەر شکستی ئەوجارە بۆ یەکیەتیی بوو، لەوانەیە شکست لە ئاییندە داوێنیگیری ئەوانی تریش ببێ. لەبەر هەندێ، گرینگە کە ئەو حیزبانە، پتر خەریکی ئەنجامدانی ئەو بەرنامانە بن کە زێتر ئاسوودەیی دەخەنە ناو ژیانی خەڵك. بۆ حیزبێك کە لە ڕەهەندێکی ئاوهای هوشیارانەی نیشتیمانیی کار دەکا، وێدەچێ کێمتر نسکۆ بێتە پێشی ــــ ئەوەش، وێدەچێ کە سەرکەوتنێکی مەزن بێ بۆ خودی حیزبەکە و ئەو میللەتەی کە ئەو حیزبە خەباتی لە پێناو دەکا.    

 کـرمانـجـی سـەعـیـد مـەسـیـفـیـی، پـرۆفـیـسـۆرە  لە بـەشـی ڕێـبـەرایـەتـیـی پـەروەردە  لە زانـسـتـگـەی ویــلایـەتـی تـێـنـێـسـی ـــ ئەمریکا.