موڕافەعە مێژووییەکەی جەلال تاڵەبانیی لە مەجلیسی حوکم لە بەغدایێ

 

 کرمانج گوندیی

 

ڕۆژی شەمو، ڕێکەوتی ٩/٢/٢٠١٣، لە کانالەکانی ڕاگەیاندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان (یـنـک) یادی نۆهەمین ساڵوەگەڕی "موڕافەعەکەی"جەلال تالەبانیی کراوە. بە گوێرەی میدیای یـنـک، "نۆ ساڵ لەمەوپێش جەلال تالەبانیی لە مەجلیسی حوکم لە موڕافەعەیەکی مێژووییدا بە بەڵگە و داکیومێنتی مێژوویی کوردستانی بوونی شاری کەرکووکی سەلماند."

 هەڵبەت لە بەرایێدا دەمەوێ ئەوە بڵێم کە بە هیچ جۆرێک مەبەستم کێمکردن لە بەهای ئەو کارەی جەلاڵ تالەبانیی نیە ــــ هەر کەسێک کە خزمەتی ئەو نەتەوە و نیشتمانە خێرنەدیووە بکا جێکارەکەی لەسەر چاوانە. بەڵام، هەواڵەکە وەها بڵاوکراوە بە جۆرێک کە جەلاڵ تالەبانیی بۆ "جاری یەکەم" بە بەڵگە کوردستانی بوونی شاری کەرکووکی سەلماند بێ!

 

 بۆ ئەو جۆرە بابەتانە کە ڕیشەی مێژووییان هەیە مرۆڤ نکارت بەبێ ئەوەی لایەنی مێژوویی ــــ فەرهەنگیی بابەتەکە لەنەزەر بگری بتانی دایەڵۆگێکی فەلسەفیی ــــ مەعریفیی بەرقەرار بکا کە کارێگەرێتییەکی ئەوتۆ لەسەر خەڵک جێبهێڵێ

 

 مێژووی شاری کەرکووکی میدیایی ـــ کوردستانیی بەئەندازەی مێژووی شاری باستانیی حەسەنکیێف لە باکووری کوردستانێ و چیای مەتین کەونار و ڕیشەدارە و تەسکەرەی کەرکووک و خاکی باستانی ئێمە یەک زایینیان (میـلا د)هەیە. لە ساڵی ١٦٠٠ پێشی زایین کە یەکەم گرووپی ئاریایی هاتنە سەر ئەوسەرزەمینە کە پاشان بە "میدیا پڕاپەڕ" و دواتر بە "کوردستان" ناسرا ـــ ئەو گرووپە یەکەمین دەسەڵاتی نەتەوەییان دامەزراند ــــ ئەوان جوامێران لە مێژووی باستانیی نەتەوایەتیی بە "حۆرییەکان" ناسراون. ئەوان حۆرییان هەمان ئەو"هەورامییە جوامێرانەی ئێستاکانێی هەرامانن." ئەو هەورامییانە جێپەنجەی مێژووییان بەسەر بونیاد و فەرهەنگی نەتەوایەتییمان دیارە
 

هەورامانییەکان دەوڵەتی مەتین ـــ میتانیان درووست کرد. وڵاتی مەتین وەکی هیلالێک بوو کە لە دەشتی بەرینی کەرکووکێ (بەلای بەغدایێ) دەستی پێدەکرد و زنجیرە چیاکانی زاگرۆس و مەتینانی لە ئامێز دەگرت و خوار دەبۆوە و بەرەو دەریای میدیتەرانە (تەرانەی میدیی)دەکشا. لە باشووری وڵاتی هەورامییەکان ـــ وڵاتی مەتین ـــ شاری "نووزی" بەرچاوترین شاری مەتین بوو ـــ شاری نووزی هەمان شاری کەرکووکی مەتینیی/میدیایی/کوردستانییە. لەوەتای ئەو میللەتە دلێرەی مە هۆویەتیی خۆی لەو سەرزەمینە درووست کردیە نووزی/کەرکووک و ئەو میللەتەی ئێمە لە یەکتری دانەبراون (و داشنابڕێن). ئەوە لەمەڕ مێژووی کەونار.

 

لە ڕوانگەی مێژووی مۆدێرنیش، لە پاش یەکەم جەنگی جیهانگیر، لە دوای ئەوەی ئەو کەرتەی وڵاتی مە بەزۆرداریی خرایە سەر ئێراقی عارەبیی و میللەتی مە کەوتە بندەستی داگیرکەرێکی سەرسەخت ـــ ئیدی لە فەرهەنگ و تەسکەرەی خۆی بێبەش کرا، و بووە بەشێک لە "ئوممەی عارەبیی." ئەوکات، کوردستان بەهەر چار شارەکانی مووسڵ، هەولێر، سلێمانی، و کەرکووک کەوتە بن شالاوی ئەسیمیلیەسیۆن ــــ ئەو ئەسیمیلەسیۆنەش لە مووسڵ و کەرکووک دەستی پێکرد. شۆڤێنیزمی عارەبیی لە عارەبیزەکردنی مووسڵێ (بە ناخێری گیان و ژیانیان سەرکەتن ــــ ئێستا ئەو شارەی کە هەموو ویلایەتی موسڵی پێدە ناسرا ــــ زوو لە ویلایەتی موسڵ/کوردستان دابڕێنرا). عارەبیزەکردنی شاری کەرکووکی ئەژدادیی لە کۆتایی ساڵانی بیستەکانی سەدەی ڕابردی ـــ کاتێک کە نەفتی تێدا وەدۆزرا ـــ دەستی پێکرد. کەرکووک هەمیشە کوردستانیی بووە ـــ زێتر لە ٣٦٠٠ ساڵ پێش ئەوەی لە "مەجلیسی حوکم" جەنابی جەلال تالەبانیی کوردستانیی بوونی ئەو شارە بسەلمێنێ!

 

پاشان کە شۆڕشی نیشتمانیی ئەیلوولێ لە ساڵی ١٩٦١ دەستی پێکرد ــــ کەرکووک هەمیشە خاڵی ناکۆکی نێوان سەرۆکایەتیی شۆرش و ڕژێمی داگیرکەری ئێراقێ بوو. چونکە ڕژێمەکانی ئێراقێ هەر لە فەیسەڵ پاشا هەتا سەددام حوسێن هەتا نوری مالیکی هەریەک بە نۆرە و توانای خۆی هەولی دایە کەرکووک لە کوردستانێ دابڕێ.

 

 لە بەرامبەر غەدر و زۆرداریی ڕژێمەکانی ئێراقێ و هەولی وان لەبۆ عارەبیزە کردن و دابڕاندنی کەرکووکێ، بەهەشتیی ژانڕاڵ بارزانیی هەمیشە بە بیری دەسەڵاتی بەغدایێی دەهێناوە کە"ئەگەر کوردێکیش لە کەرکووک نەمێنێ کەرکووک هەر کوردستانییە." لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستە نیشتمانییەی بەهەشتیی بارزانیی، گەرەکە سەرنجێک بدەینە هەڵوێستی ڕێزدار جەلال تالەبانیی لەمەڕ کەرکووکێ ـــ هەڵوێستێک کە لە دانوساندنە یەکلایەنیەکەی یـنــک لەگەڵ ڕژێمی سەددام حوسێن لە ساڵی ١٩٨٣ وەدەر کەوت.

 

لە پڕۆژە ی دانووساندنەکەی کە جەلال تالەبانی بە ڕژێمی دابوو، و لەگەڵ سەددام حوسێن باسی لێوە کردبوو ــــ لە لاپەڕەکانی ٢ و ٩ لە بەشی دووەم لە خاڵی ( ج ) ئەوهای نووسی بوو، "ناوچەی ئۆتۆنۆمی ئەو پارێزگانە دەگرێتەوە ـــ هەولێر، سلێمانی، دهۆک."

 

دواتر، ڕۆژنامەی الانباء الکویتیە لە ٨/٧/١٩٨٤، لە زمانی جەلال تالەبانیی ئەوهای نووسی،"[تالەبانیی] ڕایگەیاند کە کەرکووک ناکەوێتە ناوچەی ئۆتۆنۆمی." پاشان گۆڤاری الطلیعة العربیة لە ژمارەی ٦٥ لە ١٦/٨/١٩٨٤، لە ژێر سەردێری  "مەرهەمی زەمانە" بەو جۆرە لە سکرتێری گشتیی یـنـکی پرسی ـــ ئایا شاری کەرکووک دەکەوێتە چارچێوەی ئەو ئۆتۆنۆمییەی داوای دەکەن؟ تالەبانیی لە وەڵامدا فەرمووی،"نەخێر، کەرکووک شارێک نیە کە بکەوێتە ناوچەی ئۆتۆنۆمییەوە."

  

 پاش ئەو هەموو شلکردنە لەبەرامبەر رژێمی داگیرکەری ئێراقێ و دەستبەردار بوونی ئەو زاتە لە کەرکووکی کوردستانیی، ئەوجاش رژێمی داگیرکەری ئئڕاقی سەددامیی هیچی پێنەدا. لێرە پرسیارێک دێتە پێش ــــ ئەتۆ بڵێی، ئەوکاتەی کە جەنابی جەلال تالەبانیی لەگەڵ ڕژێمی سەددام دانووساندنی دەکرد نەیزانیبێ یان لەبیری چووبێ کە مێژووی کوردستانیی بوونی کەرکووک زۆر کەونارە؟ تەنانەت کەونارتر لە تەسکەرە و مێژووی ئێراقی عارەبیی! لە کنەخۆ ئەو زاتە قانوونیی و مێژوو نووسە و کتێبی لەسەر مێژووی کوردستانێ نووسیوە. ئەتۆ بڵێی مامرەتی مێژووی کەرکووکێی نەزانیبێ!

 

ئەنجا، لێرە مەبەستم ئەوە نەبووە و نیە کە داکۆکیم لە لایەنێک کردبێ ــــ تەنێ ئەوە نەبێ کە بە خەتایێکی مەزن دەزانم لە وەختێک کەسێک یان لایەنێک هەول بدا بۆ بەرژەوندی خۆی مێژوو چەواشە بکا ـــ هەڵبەت ئەوەی لەمەڕ ئەو بابەتە کرایە لە چەواشەکاریی تێپەڕیوە ـــ لە تەنیشت ئەو چەواشەکارییەی مێژوو، هەوڵی شاردنەوەی مێژوویەکی شوومی جەلال تالەبانیش درایە. 

 

مێژوو جگە لە تۆمارگەی رووداوەکان شتێکی دیکە نیە ــــ لەبەر هەندێ گرینگە داستانەکان چلۆن روویان داوە وەها بنووسرێن ــــ چاکە و خراپەی قارەمانانی داستانەکان وەک خۆیان بە ئەمانەت بۆ نەوەکانی ئاییندە بگوازرێنەوە. ئەگەر وەها نەکرێ، ئەوە دیارە خیانەت دەکرێ، ئەو خیانەتەش نەک هەر لە ڕابردووی میللەت دەکرێ بەڵکوو لە نەوەکانی ئاییندەش دەکرێ. ئەوە خیانەتێکە کە لە نەتەوە و نیشتمان دەکرێ ــــ لەبەر هەندێ، گەرەکە میللەت لێی بێدەنگ نەبێ

جەلال تالەبانیی: دەمەوێ ببمە سەرکۆماری ئێراق بۆ ئەوەی ناوم بچێتە مێژوو

 

کرمانج گوندیی 

 ڕۆژی پێنجشەم، ڕێکەوتی ٣١/١/٢٠١٣، ڕۆژنامەی ئاوێنە لە دیمانەیێکی خۆی لەگەڵ جێگری پێشووی سەرکۆماری ئێراقێ، تاریق هاشمی، لایەنێکی نێوەرۆکی دیمانەکەی خۆی لەگەڵ هاشمی بڵاو کردەوە. ‌لەوێ، هاشمی باسی لەوە کردووە کە لەپاش هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٥، جەلال تالەبانیی پێوەندی پێوە کردیە و داوای لێکردووە کە واز لە کاندید کردنی خۆی بۆ سەرۆکایەتیی کۆمار بێنێ، چونکە ئەو دەیەوێ ببێتە سەرکۆماری ئێراقێ. ‌هاشمی دەڵێ، مام جەلال پێمی گووت کە دەیەوێ ببێتە سەرۆکی ئێراقێ بۆ "ئەوەی ناوی بچێتە ناو مێژوو."

پاش داخوازییەکەی جەلال تالەبانیی، هاشمی کاندید بوونی خۆی ڕاگرت و ڕێگەی بۆ تالەبانیی خۆش کرد ـــ ئیدی ئەوە بوو کە پاشان تالەبانیی بووە سەرۆکی ئێراقی داگیرکەرــ بە جۆرێك کە لەوەتای ئێراقی عارەبیی دامەزرایە هەتا ئێستاش سەرۆکێکی وەها باشی وەکی جەلال تالەبانیی "کورد" ی بەخۆ نەدیتیە.

تالەبانیی بووە سەرۆکی ئێراقێ و دڵسۆزانە کەوتە هەوڵ دان بۆ پاراستنی پێکهاتەی ئێراقی عارەبیی. ئەو کارانەی کە زۆر پێی ناسرایە ناوبژییکردن لە نێوان لایەنەکانی دژ بەکتری عارەبیی بوونە کە یەکییەتیی نێوانیان بپارێزێ ـــ لە کاتێک کە نێوان خۆشیی عارەبان هەمیشە مەترسیی لەسەر ئاییندەی کوردستانی بندەستی ئێراقێ هەبووە. لەوەش وێوەتر، بانگڕاهێشتنی وی بوو کە ئێراق نەک هەر وڵاتێکی ئیسلامییە، بەڵکوو وڵاتێکی عارەبییشە. لەوەش وێوەتر، کەوتە سووکایەتیی کردن بە کەڕامەتیی نەتەوایەتیی خەڵکی کوردستانێ بەوەی کە سەربەخۆیی کوردستانێ "خەونی شاعیرانە،" و "ئەوانەی داوای سەربەخۆیی دەکەن بێئەقڵن." لەوەش وێوەتر، لە ماوەی دوو تێرمی سەرۆکایەتیی خۆی، تالەبانیی خۆی بە پارێزەری دەستوور ناساندیە کە وەکی چاودێری دەستوور ئەرکی سەرەکیی وی ئەوە بووە کە وەها کار بکا کە دەستوور مەودای خۆی وەرگرێ ـــ دەستوور مەودای خۆی وەرگرێ! باشە لە نێو ئەو دەستوورە برگەیێک هەیە بە نێوی برگەی ١٤٠. ئەو برگەیەش وەکی بەشێک لە کۆی گەورەتری مەودا وەرگرتنی ئەو دەستوورە گەرەک بوو ڕەهەندی جێبەجێکردن وەرگرێ و ئەو ناوچانەی کە داگیرکراون/دابڕاون بگێڕدرێنەوە ناو باخەڵی کوردستانی دایک و دیموگرافیای شێواوی نیشتمان ئاسایی بکرێتەوە ـــ لێ، بە هیچ جۆرێک هیچ باسێکی جیدیی لەو چەشنە لە "فەخامەتی سەرکۆمار" نەبیسترا ئەوە نەبێ کە بەو دواییە پڕۆژەیێکی بۆ هەموار کردنەوەی سنوورەکانی ئیداریی هەناردە پارلەمانی ئێراقێ ـــ هەناردەیێک بەبێ ئەوەی هیچ بەدوداچوونێکی بۆ بکرێ ـــ هەناردەیێک زۆر بە درەنگیی ـــ ئەوەندە درەنگ کە عارەبان لە بەغدایێ جێ پێی خۆیان دیتبۆوە و داوای کەمکردنەوەی مافەکانی خەڵکی کوردستانێی و گۆڕینی دەستووریشیان دەکرد!

هەتا لە بەغدایێ بوو، تالەبانیی وەکی ئامێری ناوبژییکردنی نێوان عارەبان بوو ـــ هەموو هەوڵیکی دەدا کە نەهێڵێ گرژیی بکەوێتە نێوان پێکهاتەکانی عارەبان. هەرکە وجوودی وی لە بەغدایێ نەما، زۆری نەبرد ناکۆکیی لە نێوان عارەبان بە دژواریی سەریهەڵ دا ـــ ناکۆکیی نێوان وانیش خێردارە (ئینشاللە) بۆ ئاییندەی نەتەوەی خێرنەدیووی کوردستانێ ـــ بۆیە، ئاییندەی کوردستانێ لە پاش نەمانی جەلال تالەبانیی لە پۆستی سەرۆکایەتیی ئێراقێ بەرەو باشتر دەچێ، جونکە کەسێک لەوێ نامێنێ کە بەردەوام دژی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستانێ بئاخفی و سووکایەتیی بە کەڕامەتیی قامەتی شەهیدان بکا ـــ ئەو شەهیدانەی کە ژیانیان بەخشی لە پێناوی ڕۆژی ئازادیی کوردستانێ ـــ ئەو شەهیدانەی بە خوێنی خۆیان پۆستی سەرۆکی ئێراقێیان بۆ ئەو حەزرەتە دابین کرد.

وەکی مرۆڤ، قەت لە سرووشتی من نیە کە ئارەزووی ئازار بۆ پێشوولەیێک بکەم ـــ لەبەر هەندێ قەت ئارەزووی ناخۆشنوودی بۆ جەلال تالەبانیی ناکەم. ئارەزوو دەکەم بەسەلامەتیی بگەڕێتەوە ناو خانەوادەی خۆی (هەرچەندە ئەو مرۆڤە ئەگەر بە زیندیتیش بگەڕێتەوە لە بواری سیاسیی ئەو مرۆڤە مردیە، چونکە مەحاڵە بتانی وەکی پێشان توانای جەستەیی و ئەقڵیی هەبێ). بەڵام، وەکی کوردستانییەک دەڵێم ـــ جەلال تالەبانیی لە سەرەتاکانی خەباتی شۆرشگیڕیی خۆی، ساڵانی ١٩٦٦- ١٩٧٠ ی درووست کرد و بۆ ماوەی چار ساڵ لەو نێوانە کورد خوێنی کوردی ڕێژت. هەر لەوێڕا سایکۆلۆژییەتیی سیاسی کوردستانێ بەجۆرێک دابەشکرا کە هەتا ئێستاش میللەت باجەکەی دەدا! ئێستاش کەسەرە کە قۆناخەکانی ژیانی سیاسیی خۆی وەها کۆتایی پێبێنێ کە ویستوویەتی ببێتە سەرۆکی ئێراقێ بۆ ئەوەی ناوی بچێتە ناو مێژوو ـــ ئەویش مێژووی ئێراقی عارەبی داگیرکەر ـــ لەبەر هەندێ، لێرە هەرئەوەندە دەڵێـم، یاخوا جەلال تالەبانیی ئەو مێژووەت لێ پیرۆز بێ ـــ پیرۆزەیی ئەو مێژووە هەر لەبۆ فەخامەتی تۆ باشە. ئامین!