هەڕەشـەکـانـی دژواری داگـیـرکـەرانـی ئـێـرانـێ و ئـێـڕاقـێ لە دژی سـەرۆکـی کوردسـتـانـێ

 

کرمانجی سـەعـیـد مەسـیـفـیـی

لەپاش هێرشەکانی چەکدارەکانی داعش و بەزینیی هێزەکانی سوپای ئێڕاقێ لە بەرامبەر وان،  پرۆسەی ڕزگار کردنی خاکەکانی داگیرکراوی کوردستانێ جارەکی دیکە دەستی پێ کردەوە. کەرکووك و ناوچەکانی دیکەی کوردستانی ئاژدادیی، چەلێکی تر لەلایەن هێزەکانی پێشمەرگە رزگار کرانەوە. ئەو دۆخە، لەپاش نێزیکەی دە ساڵ چاوەڕوانیی گەلی کوردستانێ درووست بوو. دە ساڵ، گەل و سەرۆکایەتیی کوردستانێ چاوەڕێیان کرد کە ئەو ناوچانەی زەفتکراو/داگیرکراو لە ناو چارچێوەی دەستووری نوێی ئێڕاقێ چارە بکرێن.

پێشبینی دەکرا کە دەوڵەتی ئێراقی پاش سەددامێ، دەوڵەتێکی نیشتیمانیی سەرتاسەری بێ، و هەول بدا کە ئاسەوارەکانی سیاسەتی شۆڤێنیزمیی و نا مرۆڤانەی ڕژێمەکانی ڕابردی لە کوردستانێ نە‌هێڵێ و نابەرامبەرییەکانی هەموار بکاتەوە. بەڵام، دەسەڵاتی سیاسیی لە بەغدایێ بە نەریتی فەرهەنگی داگیرکاریی خۆی، نەك هەر هیچ بایەخێکی بە برگەکانی دەستووریی لەمەڕ کوردستانێ نەدا، بەلکە سیاسەتی داگیرکاریی ئەو خاکانەی کوردستانێی درێژە پێ دا، و لە لای خۆی خەتمی خیتامی لە داگیرکردنی خاکەکانی داگیرکراوی کوردستانێ دا. لەسەر ئاستیی عارەبییش، فەرهەنگی حکوومەتێکی فیرقەگەرای شیعەیی سەپاند، و سووننییەکانی پەراوێز کرد.

ئەو پێشهانتە مێژووییە، گەل و سەرۆکایەتیی کوردستانێی لێکدی نێزیکتر کردەوە کە جارێکی تر میللەت لەژێر فەرمانی ڕێبەرایەتیی کوردستانێ، ئامادەیی خۆی بۆ پشتیوانی هێزی پێشمەرگە و پاراستنی ئێك پارچەیی خاکی کوردستانێ دەربڕی. هەڵبەت، ڕەنگدانەوەی ئەو پێشهاتانە و گەیاندنی دەنگ و خواستەکانی گەلی کوردستانێ لە بلووری دەنگی مەسعود بارزانیی، سەرۆکی کوردستانێ دەگەیشتە جیهانێ.

لەسەفەری خۆی لەبۆ کەرکووکێ، سەرۆکی کوردستانێ، بانگی ئێکسانیی و پێکڤە ژیانیی ڕاهێشت و دیداری کەسیی لەگەڵ پێکهاتەکانی غەیرە کورد ئەنجام دا کە دڵنیایان بکا کە لەکەرکووکی ئاییندە کەڕامەتیی تاك و کۆیان دەپارێزرێ. لەوێ، مەسعود بارزانیی ئەوەشی بە گوێی گوێدارەکانی جیهانێ ڕاگەیاند کە هێزەکانی پێشمەرگە لە هییچ جێگەکی کوردستانێ کە بەتازەیی ڕزگار کراون، پاشەکشە ناکەن. لەوێش بەدواوە، وەکی مافێکی خودا پێداو و مێژوویی گەلی کوردستانێ، بەردەوام هێمای بە سەربەخۆیی کوردستانێ کردیە.

ئەو هەڵوێستە ڕێبەرانە و نیشتیمانپەروەرانەی سەرۆکی کوردستانێ، وێدەچێ داگیرکەرانی کوردستانێی قەبز کرد بێ. ڕژێمی داگیرکەری ئێرانێ بە جۆرێك کە پێشینەی نەبووە هاتۆتە دەنگ و هەڕەشە لە سەرۆکی کوردستانێ دەکا کە نەکا هزر لە سەربەخۆیی کوردستانێ بکاتەوە. ڕێبەرانی شیعە، لە کنەخۆ، دۆست بوون ــــ  هەندێکیان، بە زمانەکی رك و ڕەق هەڕەشە لە سەرۆکی کوردستانێ دەکەن کە واز لەو مەرامە بهێنی. ئەو ڕێبەرانەی شیعان هەر بەهەندێش ڕانەوستاینە، پاش ئەو ڕووداوانە و هەڵوێستی سەرۆکی کوردستانێ، لە کەرکووکێ کەوتوونەتە چالاکیی نیشان دانی قەوارەی خۆیان و درووست کردنی هێزی قەبەتر.  

ئەو ڕەفتارە دوژمنکارانە، هەموویان ئاماژە بە مەترسیێکی دژوار دەکەن کە ڕژێمی ئێرانێ و هەندێك لە دەسەڵاتدارانی شیعەی فیرقەگەرا پلانی تێکدەرانەیان بۆ گەلی کوردستانێ هەیە کە دەکرێ پلانێکی خوێناویی بێ. لەبەر هەندێ، گرینگە کە زێتر لەهەر کاتێکی پێشتر، بایەخ بە ئێکڕێزیی ماڵی گەل بدرێ و بە ئێك گوتاری سیاسی لەگەڵ "خاس و عام" قسە بکرێ. چونکە، ئەرکی ئەخلاقیی نیشتیمانیی فەرز دەکا کە تا ئەو کاتەی ئەو دۆخە درێژەی هەبێ، گەلی کوردستانێ بە تەواوی پێکهاتەکانی سیاسی لە دەوری سەرۆکایەتیی کوردستانێ کۆ ببنەوە. ئەو دۆخە، پێویست دەکا کە هوردە گلەییەکان، ئەگەر هەشبن، هەڵبگیرێن بۆ کاتی پاش هێور بوونەوەی دۆخەکە کە ئیشاڵا بە سەرکەوتنی گەلی کوردستانێ کۆتایی پێ دێ.

ڕەخنە و ناڕەزایی شتێکگەلێکی زۆر ئاسایین کە گەل لە سەرۆکایەتیی هەبێ، یان حیزبەکان لەئێکدی بکەن. بەڵام، چونکە کوردستانی دایك بە ناسکترین قۆناغی مێژوویی خۆی، لە پاش پەیمانی سایکس ــــ پیکۆت، گوزەر دەکا، گەرەکە زێتر لەهەر وەختێکی دیکە ڕەچاوی فەرهەنگی تەحەمول کردن لەگەڵ ئێکدی بکرێ. لەو دەمەی ئێستاکانێ، دەبێ هەولێکی جیدیی بدرێ هەر وەختێك دەنگێكی دژ بە سیاسەتی سەرۆکایەتیی کوردستانێ دەبیسترێ، بوەستێندرێ. ئەو دەمەی ئێستا، دەمی ئەو جۆرە ڕەفتارانە نیە کە بەرپرسێکی پێکهاتەکی سیاسیی هەتا ئەگەر تەنێ ڕای کەسیی خۆشی بڵێ، ڕێگەی پێ بدرێ کە وەها ڕەفتار بکا کە درز بخاتە ناو ڕێسای ئێكدەنی گەل. هەر پێکهاتەکی سیاسیی بەرپرسە لە ڕەفتاری ناشایانی هەر ئەندامێکی خۆی ــــ جا، ئەو ئەندامە چ هی سەرکردایەتیی بێ یان ئەندامێکی سادە بێ. چونکە لە ئانی قەیرانی نیشتیمانیی دەبێ هەموو دەنگەکان ــــ کۆك و ناکۆك ــــ ئێك کۆدەنگیی نیشتیمانیی پێك بهێنن کە پاراستنی کەڕامەتی نەتەوە و نیشتیمان تێیدا ڕنگ بداتەوە.

دەمی ئێستا، وەك هێمای پێکرا، گەرەکە دەمی تەبایی و هێزمەندکردنی فەرهەنگیی تەحەمول کردنی ئێکدی بێ. چونکە، لە کاتێك کە ڕژێمی ئێرانێ و شیعەگەراکان لە ئێڕاقێ هێرش دەکەنە سەر سەرۆکی کوردستانێ، لەبەرهەندێ هێرشی ناکەنە سەر چونکە مەسعود بارزانییە، لەبەر هەندێ هێرشی دەکەن دەکەنە سەر چونکە ڕێبەرێکی کوردە و پەیامی گەلی کوردستانێ ڕادەگەینی. هەر بۆیێ، پاراستنی کەڕامەتیی گەل و نیشتیمان، پتر لەهەر کاتێکی تر لەسەر هەر تاکێکی کوردستانێ پێویست دەکا ــــ تەنانەت ئەگەر ئەو تاکە/تاکانە تۆراویش بن و سیاسەتی سەرۆکایەتیی کوردستانێیان بەلا پەسند نەبی، دەبێ ڕەچاوی ئەو ئەو دۆخە ناسکەی ئێستا بکەن کە ڕووبەڕووی گەلی کوردستانێ بووە ــــ ئەو دۆخە، فەرز دەکا کە لەحاڵەتی قەیرانی نیشتیمانیی هەموو تاکەکان و پێکهاتەکانی سیاسیی و غەیرە سیاسیی کوردستانێ لە دەوری سەرۆکایەتیی کوردستانێ قەرار بگرن و دەست بەو سەرکەوتنە گرینگانە بگرن کە میللەت بە هیممەتی هێزەکانی شەرافەتمەندی پێشمەرگە لەو چەند هەفتەی ڕابردی بە دەستیان هێناوە. لەبەرهەندێ، گەرەکە هەر تاکێکی کوردستانێ، بەرپرس یان سادە، لەبەرامبەر ئەو بەرپرسێتییە مێژووییە ئەخلاقمەندانە ڕەفتار بکا، و بەرژەوەندییەکانی نیشتیمانیی بخاتە سەرووی تەواوی بەرژەوەندییەکانی کەسیی و حیزبیی.

شکستی سوپای عێراقێ لەبەرامبەر داعش جارێكی دیکە پێگەی سیاسیی ـــ سەربازیی کوردستانێی بەرز کردەوە

کرمانجی سەعـید مەسیفیی

 

شکستی ڕیسوایی سوپای ئێڕاقێ لەبەرامبەر گرووپی خوێناویی و جاهیلیی داعش هەقیقەتی پێکهاتەی سوپای ئێراقێ و فەرماندە بێکەلەکەی ئەو سوپایەی نیشان دا. ئەو شکستە جارێکی تر پێگەی سیاسیی ـــ ئەسکەریی کوردستانێێ لەسەر ئاستی ئێڕاقێ، ناوچە، و جیهانێ بەرز کردەوە. ئەوە، هێزمەندترین پێگەیە کە لە پاش ڕووخانی ڕژێمی سەددام حوسێن، گەلی کوردستانێ و سەرۆکایەتییەکەی تێیدا قەرار دەگرن.

لەو پێگە هێزمەندە، سەرۆکایەتیی کوردستانێ، لە حاڵەتێك دایە کە نەك هەر دەوڵەتی سەقەتی ئێراقێ، بەڵکو ئەمریکاش بە زەحمەت بتانی هیچ شتێكی بەسەر بسەپێنێ، یان بتوانێ ڕێگریی لە سەرۆکایەتیی کوردستانێ بکا کە هێزەکانی پێشمەرگە بۆ ناوچەکانی داگیرکراو/دابڕاو نەهەنێرن.

سەنگەر چۆل کردنی سوپای ئێراقێ لەبەرامبەر چەتەکانی داعش بەو جۆرەی کە ڕووی دا، هەقیقەتی سوپای ئێراقێی نیشان دا. چونکە، دەرکەوت کە سوپاکەی دەوڵەتی نوری مالیکی نە هێندە مونەزەمە، نە هێندەش ڕووحیەی بەرگریی کردنیشی تێدا ماوە ـــ وێشدەچێ زەحمەت بێ کە لە بەرەی جەنگ متمانەی پێ بکرێ.

لەوە دەچێ باری ئێراقێ بەرەو حاڵەتێکی دژوار و شێواو بچێ ـــ بە جۆرێك کە هەرگیز جاریكی تر ئێراق نەتوانێ شیرازەی پێکهاتەی وڵات بپارێزێ. ئەو حاڵەتەی کە لە ئێڕاقێ درووست بووە، ئەمریکاشی خستۆتە حاڵەتێكی نەهەموار، ئەویش لەبەر ئەوەی کە ئەمریکا، ئەگەر بشی هەوێ، ناتوانێ جاڕێکی دیکە هێزەکانی خۆی بێنرێتەوە ئێراقێ، چونکە ئەمریکا نە توانای خەرجی جەنگێکی دیکەی پێوە ماوە نە میللەتی ئەمریکایێش ڕێگە دەدا جارێکی دیکە کوڕان و کچانیان لە ئێراقێ بهێنە کوشتن. تەنها کارێك کە ئەمریکا لەو حاڵەتە بتوانێ بۆ ئێراقێ بکا، ئەوەیە کە هێزی جەنگیی هەوایی خۆی لە دژی داعش بەکار بهێنێ کە ئەوەش هاوکارییەکی تا ئەندازە سنووردارە. ئەوە هەقیقەتی ئێستای ئەمریکایێیە. ئەنجا، ڕەنگە ئەمریکا بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی وجوودی لەشکریی خۆی، مانۆرگەلێکی سیاسیی بکا، و داوا لە سەرۆکایەتیی کوردستانێ بکا کە هێزەکانی پێشمەرگە بۆ ڕووبەڕوو بونەوەی داعش بهەنێرێتە ناوچەکانی دیکەی ئێڕاقێ.

لێرەکانی، گەرەکە بگوترێ، ئەوە حاڵەتێکی نەخوازراوە کە سەرۆکایەتیی کوردستانێی تێ بکەوێ، ڵی لەو حالەتە، ئەگەر سەرۆکایەتیی کوردستانێ خۆی تێدا وەدۆزی، سەرۆکایەتیی کوردستانێ دەبێ بە ئەمریکاییەکان بڵێ کە کوردان توانای جەنگێکی ئاوها بێ ئارمانجیان نیە؛ ئەمە لەلایێك، لە لایێکی دیکە، ڕێژتنی خوێنی کوردان بۆ پاراستنی خاکی عارەبان، لە کاتێك کە هێشتا نیوەی خاکی ئاژدادیی کوردان لە لایەن عارەبان زەفت کرایە، تاوانێکی مێژوویی دژوارە. لە حاڵەتێکی ئاوهایی، دەبێ، بیر لەوەش بکرێتەوە (ئەگەر خودای ناکردە) هێزەکانی پێشمەرگە بهەنێردرێنە دەرەوەی سنوورەکانی کوردستانێ ـــ دایکان و بابانی پێشمەرگەکانی کوژراو ــــ ڕوو لە سەرۆکی کوردستانێ بکەن و پێی بڵێن، "جەنابی سەرۆك، لە پێناوی چی و بۆچی کوڕانی ئێمەت لەبۆ عارەبان بە کوشتن دا؟"

ئەوە زەوینەیێکە کە لە چاشنی هەلێکی مێژوویی لەبار روخساوە، لەوانەشە زەحمەت بێ کە جارێکی دیکە دووبارە ببێتەوە. لەبەر هەندێ، گرینگە هێزەکانی پێشمەرگە بۆ مانەوەی هەمیشەییان لە سنوورەکانی جوگرافیای مێژوویی وەکی چیا حەمرین، سەعدیە، خانەقین، کەرکووك، مەخموور، شێخان و شەنگال جێگیر بکرێن. چونکە، ئەگەر ئەو هەڵە لە دەست کوردان بچێ، ئاستەمە گەلی کوردستانێ و سەرۆکایەتییەکەی وان بتوانن لە ڕێگەی ماددەی ١٤٠ ئەو خاکانەی کوردستانی ئاژدادیی وەرگرنەوە. مێژووی سیاسیی عارەبان سەلماندتیتی کە فەرهەنگی سیاسیی ــــ کۆمەڵایەتیی عارەبان فەرهەنگێکی نەخۆشە و لەناو فەرهەنگێکی نەخۆش و نەتەندرووست ناکرێ بڕیارێکی و قانوونی مرۆڤانە بدرێ.

ئەو دۆخە، بەهەمان شێوە زەوینەیێکی لەبارە بۆ وەلانای ناڕێکییەکانی لاوەکی حیزبیی و هێزمەندتر کردنی فەرهەنگی تەحەمول کردن و پاراستنی نیشتیمانێ. دۆخی ئێستای کوردستانێ، وەها دەخوازێ کە نەك هەر هێزەکانی سیاسیی کوردستانی بندەستی ئێراقێ، بەلکو هێزەکانی پێشمەرگەی پارچەکانی تری کوردستانێ لە ئێك بەرەی پاراستنی کەڕامەتی نەتەوە و نیشتیمان لە سەنگەر بن. ئەرکی ئەخلاقی نیشتیمانیی وەها دەخوازێ کە میللەت بە سایکۆلۆژیی سەربەخۆیی بۆ سەربەخۆیی نەتەوایەتیی سازوبەرگ برکرێ.   

میللەت سەربەرز وسیمای پیرۆزی کوردستانێش هەر زیندی بمینێ!   

 نـەفـتـی کـوردسـتـانـێ لـە بـاژێـری جـیـهـانـێ: سـەودایـێـکـی سـەرگـەردان

کـرمـانـجـی سـەعـیـد مـەسـیـفـیـی

 

سەرەتای دەنگۆی فرۆشتنی نەفتی کوردستانێ وەها بڵاو کراوە کە گوایە سەوداکە لەناو چارچێوەی کۆنتراکتی بازاڕی جیهانێ لەمەڕ نەفت و گاز، ئەنجام دراوە. گۆترا کە هەندێك لە وڵاتانی ئۆڕوپایێ، لەوانە ـــ ئیتاڵیا و ئەڵمان ـــ نەفتی کوردیی دەکڕن. دواتریش مامرەتی نەفتی کوردیی بەرفرە دەکرێ و دەکەوێتە ناو بازاڕی پێترۆڵی ئەمریکایێش.  

لەوهەنگاوە سەرەتاییەی هەناردە کردنی نەفت، خەڵکی کوردستانێ، بەو جۆرەی کە تێگەیاندرا بوون، خۆشحاڵ بوون کە دیتیان کەشتی ئێك ــ ملیۆن بەرمیلیی نەفتی کوردیی لەنگەری جیهانی تورکیایێی جێهێشت و ڕووەو کەنداوی مەکزیکێ بۆ ئامریکایێ سەری هەڵگرت. لێ، زۆری نەخایاند، ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەز بڵاوی کردەوە کە کەشتی نەفتی کوردیی لەلایەن ئەمریکایێ، ڕێگەی پێ نەدرا کە لە ساحیلی ئەمریکایێ نزیك ببێتەوە. لەو بارەیە، ڕۆیتەرز ڕایگەیاند کە وەزارەتی دەرێی ئەمریکایێ لەمەڕ فرۆشی نەفتی کوردیی هەڵوێستی خۆی ڕوۆناك کرد بەوەی کە کوتی، "ئێمە پەسنی فرۆشتنی نەفت ناکەین ئەگەر لە ڕێگەی بە‌غدایێ نەبێ، و کڕیارەکانی ئەو نەفتەش دەکەونە ژێر هەڕەشەی شکاتی قانوونی لە لایەن دەوڵەتی نێوەندی." وەزارەتی دەریێ ئەمریکایێ لە درێژەی ڕاگەیاندنەکەی خۆی، ئاماژەی بەوەش کرد کە " ئێمە پشتگیریی لە هەناردە کردن یان فرۆشتنی نەفت ناکەین لە وەختێك لەلایەن دەوڵەتی فێدڕاڵی ئێراقێ ڕەزامەندیی لەسەر نەدرا بێ."

لێرەکانێ، وێدەچێ مامرەتی نەفتی کوردیی لە ئێکەم هەنگاوی، لەلایەنی ئەمریکایێ دەرگەی بازاڕی جیهانێی لەسەر داخرا بێ. چونکە، ئەو ڕەفتارەی ئەمریکایێ کە نەیهێشت کەشتی نەفتی کوردیی لێی نزیك بێتەوە، پەیامێکیش بوو بۆ وڵاتانی دیکە کە خۆیان تێکەڵی بازاری نەفتی کوردیی نەکەن.  

کارێگەرێتیی ئەو هەڵوێستەی ئەمریکایێ لەوە دەردەکەوێ ـــ پاش ئەوەی کە کەشتی نەفتی کوردیی لەلایەن ئەمریکایێ ڕێگەی پێ نەدرا، ئەوکات بەرەو وڵاتی مەغریب کەوتە ڕێ. کەمێك پاش ئەوەی لە کەنار ساحیلی مەغریبێ، لە محەمەدیە لەنگەری گرت، کەشتی نەفتی کوردیی ئاگەردار کرا کە هەرچێ زووتر لەنگەری مەغریبی جێبهێڵێ و لەوێ بڕوا. ئیتاڵیاش، گویا ئێکەك لەو وڵاتانە بوو کە پێشتر مەیلی خۆی بۆ کڕینی نەفتی کوردیی نیشان دابوو، لە ئەنجامی ئەو پێشهاتانە، ئەو وڵاتەش کۆمپانیەکان و پاڵاوگەکانی خۆی بە نووسین ئاگەدار کردەوە کە نەفتی کوردیی نەکڕن. چونکە، دەوڵەتی ئێڕاقێ بالیۆزگەی ئیتالیایێی لە بەغدایێ ئاگەدار کردۆتەوە کە لە نەتیجەی کڕینی نەفت کوردیی تووشی لێپێچینەوەی قانوونیی دەبن. هەڵبەت، ئەو هەڕەشەی دەوڵەتی ئێڕاقێ، وێدەچێ، هۆکاری سەرەکی و تەنها فاکتەری گارێگەر بێ لە سەرگەردان کردنی کەشتی نەفتی کوردیی لە نێو ئۆقیانوسەکانی جیهانێ کە نەیهێڵا تەنانەت ڕێگەی لەنگەری ئێك وڵاتی کڕیار وەدۆزێ.  

ئەو مامرەتە، لەوەدەچێ، هەر لەسەرەتا کارێكی بێ پلان بووبێ. وێدەچێ، سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی/پارتی بەبێ ئەوەی ئەو هەقیقەتە بەرچاوەی  لەنەزەر گرتبێ کە سونعەتی نەفت گرینگترین سونعەتی جیهانێیە و لەناو چارچێوەی قانوونگەلێکی جیهانیی مامڵە دەکرێ؛ ئەو کارەی ئەنجام دابێ. چونکە، ڕێکخستنی بازاڕی نەفت بە جۆرێك ئەنجام دەدرێ کە پێش ئەوەی هەر کەشتیێکی نەفت لەنگەر جێبهێڵێ، کۆنتراکتی "کڕین - فرۆشتن" لەگەڵ وڵاتی کڕیار ئیمزا کردبێ. ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە بازاڕی نەفت وەکی "دوکانی بەقاڵیی" نیە کە دوکاندار شمەكگەلێك بخاتە ناو دوکان و چاوەڕێی ئەوە بکا خەڵك بێن، شمەکەکانی بکڕن. ئەو کارەی سەرۆکایەتیی كەی ئاڕ گی کتومت لە مامرەتی دوکانی بەقاڵیی دەچێ بەوەی کە کەشتیێکی ئێك ملیۆن بەرمیلیی هەناردیتە دەرێ بەبێ ئەوەی لەناو بازاڕی سونعەتی نەفت کڕیارێك بناسێ ــــ تەنێ بە تەمای ئەوەی کە لەوێ نەفتەکەی لێ بکڕن.

لێرەکانێ، ئێکەك لەبۆی هەیە لەسەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی بپرسێ، بۆچی مامڵەیێکی وەها گرینگ بەجۆرێکی وەها بێ پلان ئەنجام دراوە؟ ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی تەنێ گوێ بیسی دەوڵەتی تورکیای ئۆدۆگانێ بوو، و لەسەر قسە و ڕاسپاردەی وان ئەو کەشتیە ئێك ملیۆن بەرمیل نەفتیەی هەناردەی دەرێ کرد، لە وەختێك هیچ لەنگەرێکی پێشوازییکەر دەستنیشان نەکرا بوو؟ ئایا بۆچی سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی، بۆ ئەو مامڵە گرینگە، تەواوی هێلکەکانی خۆی هاوێشتیتە ناو سەبەتی تورکیای داگیرکەر؟ ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی هزری لەوە نەکردبۆوە کە لەوانەیە ئەو ئیحتیمالە هەبێ کە تورکیا کارێکی ئاوهایی بکا بۆ ئەوەی شەرمساری بۆ سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی درووست، و پێگەی کورد لاوزتر بکا. بەڵکو لەو ڕێگەش زێتر کۆنتڕۆلی سیاسەتی نەفت و ئابووری کوردستانێ بکا ــــ وەهاش نیشانی جیهانێ بدا کە کوردان لەمەڕ سیاسەتگەل و قانوونگەلی نێو نەتەوەیی نەشارەزان؟

لەلایێکی دیکە، گۆتەکانی فەرمی کەی ئاڕ گی، جێ داخ بوون؛ بەوەی کە ئەمریکا ئاگەدار بکا کە تێکەڵی بڕیاری فرۆشتنی نەفتی کوردیی نەبێ کە لەلایەن کەی ئاڕ گی دراوە. ئەو زمانەی کەی ئاڕ گی/پارتی ئەوەی وەبیر خەڵکی کردستانێ هێناوە کە لە ڕابردوو، جار جار، پارتی قسەی لەگەڵ حیزبەکانی دیکەی کوردستانێ دەکرد!

ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەبیری چووە ئەگەر ئەمریکا دژایەتیی شتێک/پلانێك بکا، ئەگەر نەتانی ڕاشی بگرێ، گرفتی لەبۆ درووست دەکا؟ مەگەر سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی داستانی ڕیزدار عەبدوڵا ئۆجەلانی لەبیر چوو، لە کاتێك کە ئۆجەلان سووریای جێهێشت، ئێك وڵات (تەنانەت ئەوانەی پێشتر بەڵێنیشیان دابوو بیحەوێننەوە) ڕیگەیان بە ئۆجەلان نەدا، تەنێ لەبەر ئەوەی ئەمریکا نەیویست ئۆجەلان لە هیچ وڵاتێك جێگەی حەوانەوەی هەبێ. چونکە، ئەمریکا پلانی ڕادەستکردنەوەی ئۆجەلانی هەبوو بۆ تورکیایێ؟ داخوا، ئەوە چ جۆری دیپلۆماسیێکە کە سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەسەر ئاستی جیهانێ بەکاری دەهێنێ؟ مەگەر سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەبیری کردیە کە ئێستاش ئەگەر لەبەر ئەو چیلکە دارە نەبی کە ئەمریکا دایتیە بەر پشتی کەی ئاڕ گی، ئەو دەوڵەتۆکەی کوردیی ناتوانێ ڕۆژێك لەسەر پێی خۆی بوەستێ؟ سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی سیمای خۆی لەسەر ئاستی جیهانێ چۆن دەبینێ کە ئەو جۆرە زمانە زبرە بەکار دەهێنێ؟ بۆ وەها ڕەفتار دەکا؟ بۆچی بەو شێوەیە خۆی هاوێشتیتە باوەشی تورکیایێ؟ کەینێ بە پشت بەستن بە عەقڵمەندان و کارزانانی خۆماڵیی و دۆستانی میللەت هەوڵی چاکسازیی ژێرخانی ئابووری کوردستانێ دەدا بۆ ئەوەی لە "ڕۆژی مەبادا" میللەت بتوانێ لەبەرامبەر گوشاری وڵاتانی داگیرکەر لەسەر پێی خۆی بوەستێ؟

ئەوانە پرسیارگەلێکن کە سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی گەرەکە لە خۆی بکا، بۆ ئەوەی ئەو جۆرە شەرمسارییە لە ئایندە دووبارە نەبیتەوە. شایان دەبێ لەکاتێك کە دەوڵەتی کەی ئاڕ گی بە پلانی موکم ئیدارەی مەملەکەت و بازاڕی سونعەتی نەفت بکا. چونکە، ئەوەی کە لە ئەنجامی سەرگەردانی کەشتی نەفتی کوردیی هاتە پێش، پێگەی کوردان و دەوڵەتۆکەکەی وانی لە بەرامبەر بەغدایێ و لەسەر ئاستی ناوچە و جیهانێ زێتر نەوی کرد. لەبەر هەندێ، بۆ ئەوەی سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی چیدی لەسەر ئاستی جیهانێ تووشی شەرمساریی میللەت و ڕووزەردی مێژوو نەبن، گەرەکە تەواوی کارەکانی مەملەکەت بە هەستی بەرپرسێتیی ئەخلاقی نیشتیمانیی و پلانی خۆماڵیی و ئیرادەی نەتەوەی کوردستانێ ئەنجام بدەن.  

ژێدەر:
Pain, Julia. Reuters. May 30, 2014
Sanli, Ufuk. Almonitor. June 5, 2014
Wilson, Nigel. International Business Times. June 6, 2014