نـەفـتـی کـوردسـتـانـێ لـە بـاژێـری جـیـهـانـێ: سـەودایـێـکـی سـەرگـەردان

کـرمـانـجـی سـەعـیـد مـەسـیـفـیـی

 

سەرەتای دەنگۆی فرۆشتنی نەفتی کوردستانێ وەها بڵاو کراوە کە گوایە سەوداکە لەناو چارچێوەی کۆنتراکتی بازاڕی جیهانێ لەمەڕ نەفت و گاز، ئەنجام دراوە. گۆترا کە هەندێك لە وڵاتانی ئۆڕوپایێ، لەوانە ـــ ئیتاڵیا و ئەڵمان ـــ نەفتی کوردیی دەکڕن. دواتریش مامرەتی نەفتی کوردیی بەرفرە دەکرێ و دەکەوێتە ناو بازاڕی پێترۆڵی ئەمریکایێش.  

لەوهەنگاوە سەرەتاییەی هەناردە کردنی نەفت، خەڵکی کوردستانێ، بەو جۆرەی کە تێگەیاندرا بوون، خۆشحاڵ بوون کە دیتیان کەشتی ئێك ــ ملیۆن بەرمیلیی نەفتی کوردیی لەنگەری جیهانی تورکیایێی جێهێشت و ڕووەو کەنداوی مەکزیکێ بۆ ئامریکایێ سەری هەڵگرت. لێ، زۆری نەخایاند، ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەز بڵاوی کردەوە کە کەشتی نەفتی کوردیی لەلایەن ئەمریکایێ، ڕێگەی پێ نەدرا کە لە ساحیلی ئەمریکایێ نزیك ببێتەوە. لەو بارەیە، ڕۆیتەرز ڕایگەیاند کە وەزارەتی دەرێی ئەمریکایێ لەمەڕ فرۆشی نەفتی کوردیی هەڵوێستی خۆی ڕوۆناك کرد بەوەی کە کوتی، "ئێمە پەسنی فرۆشتنی نەفت ناکەین ئەگەر لە ڕێگەی بە‌غدایێ نەبێ، و کڕیارەکانی ئەو نەفتەش دەکەونە ژێر هەڕەشەی شکاتی قانوونی لە لایەن دەوڵەتی نێوەندی." وەزارەتی دەریێ ئەمریکایێ لە درێژەی ڕاگەیاندنەکەی خۆی، ئاماژەی بەوەش کرد کە " ئێمە پشتگیریی لە هەناردە کردن یان فرۆشتنی نەفت ناکەین لە وەختێك لەلایەن دەوڵەتی فێدڕاڵی ئێراقێ ڕەزامەندیی لەسەر نەدرا بێ."

لێرەکانێ، وێدەچێ مامرەتی نەفتی کوردیی لە ئێکەم هەنگاوی، لەلایەنی ئەمریکایێ دەرگەی بازاڕی جیهانێی لەسەر داخرا بێ. چونکە، ئەو ڕەفتارەی ئەمریکایێ کە نەیهێشت کەشتی نەفتی کوردیی لێی نزیك بێتەوە، پەیامێکیش بوو بۆ وڵاتانی دیکە کە خۆیان تێکەڵی بازاری نەفتی کوردیی نەکەن.  

کارێگەرێتیی ئەو هەڵوێستەی ئەمریکایێ لەوە دەردەکەوێ ـــ پاش ئەوەی کە کەشتی نەفتی کوردیی لەلایەن ئەمریکایێ ڕێگەی پێ نەدرا، ئەوکات بەرەو وڵاتی مەغریب کەوتە ڕێ. کەمێك پاش ئەوەی لە کەنار ساحیلی مەغریبێ، لە محەمەدیە لەنگەری گرت، کەشتی نەفتی کوردیی ئاگەردار کرا کە هەرچێ زووتر لەنگەری مەغریبی جێبهێڵێ و لەوێ بڕوا. ئیتاڵیاش، گویا ئێکەك لەو وڵاتانە بوو کە پێشتر مەیلی خۆی بۆ کڕینی نەفتی کوردیی نیشان دابوو، لە ئەنجامی ئەو پێشهاتانە، ئەو وڵاتەش کۆمپانیەکان و پاڵاوگەکانی خۆی بە نووسین ئاگەدار کردەوە کە نەفتی کوردیی نەکڕن. چونکە، دەوڵەتی ئێڕاقێ بالیۆزگەی ئیتالیایێی لە بەغدایێ ئاگەدار کردۆتەوە کە لە نەتیجەی کڕینی نەفت کوردیی تووشی لێپێچینەوەی قانوونیی دەبن. هەڵبەت، ئەو هەڕەشەی دەوڵەتی ئێڕاقێ، وێدەچێ، هۆکاری سەرەکی و تەنها فاکتەری گارێگەر بێ لە سەرگەردان کردنی کەشتی نەفتی کوردیی لە نێو ئۆقیانوسەکانی جیهانێ کە نەیهێڵا تەنانەت ڕێگەی لەنگەری ئێك وڵاتی کڕیار وەدۆزێ.  

ئەو مامرەتە، لەوەدەچێ، هەر لەسەرەتا کارێكی بێ پلان بووبێ. وێدەچێ، سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی/پارتی بەبێ ئەوەی ئەو هەقیقەتە بەرچاوەی  لەنەزەر گرتبێ کە سونعەتی نەفت گرینگترین سونعەتی جیهانێیە و لەناو چارچێوەی قانوونگەلێکی جیهانیی مامڵە دەکرێ؛ ئەو کارەی ئەنجام دابێ. چونکە، ڕێکخستنی بازاڕی نەفت بە جۆرێك ئەنجام دەدرێ کە پێش ئەوەی هەر کەشتیێکی نەفت لەنگەر جێبهێڵێ، کۆنتراکتی "کڕین - فرۆشتن" لەگەڵ وڵاتی کڕیار ئیمزا کردبێ. ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە بازاڕی نەفت وەکی "دوکانی بەقاڵیی" نیە کە دوکاندار شمەكگەلێك بخاتە ناو دوکان و چاوەڕێی ئەوە بکا خەڵك بێن، شمەکەکانی بکڕن. ئەو کارەی سەرۆکایەتیی كەی ئاڕ گی کتومت لە مامرەتی دوکانی بەقاڵیی دەچێ بەوەی کە کەشتیێکی ئێك ملیۆن بەرمیلیی هەناردیتە دەرێ بەبێ ئەوەی لەناو بازاڕی سونعەتی نەفت کڕیارێك بناسێ ــــ تەنێ بە تەمای ئەوەی کە لەوێ نەفتەکەی لێ بکڕن.

لێرەکانێ، ئێکەك لەبۆی هەیە لەسەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی بپرسێ، بۆچی مامڵەیێکی وەها گرینگ بەجۆرێکی وەها بێ پلان ئەنجام دراوە؟ ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی تەنێ گوێ بیسی دەوڵەتی تورکیای ئۆدۆگانێ بوو، و لەسەر قسە و ڕاسپاردەی وان ئەو کەشتیە ئێك ملیۆن بەرمیل نەفتیەی هەناردەی دەرێ کرد، لە وەختێك هیچ لەنگەرێکی پێشوازییکەر دەستنیشان نەکرا بوو؟ ئایا بۆچی سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی، بۆ ئەو مامڵە گرینگە، تەواوی هێلکەکانی خۆی هاوێشتیتە ناو سەبەتی تورکیای داگیرکەر؟ ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی هزری لەوە نەکردبۆوە کە لەوانەیە ئەو ئیحتیمالە هەبێ کە تورکیا کارێکی ئاوهایی بکا بۆ ئەوەی شەرمساری بۆ سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی درووست، و پێگەی کورد لاوزتر بکا. بەڵکو لەو ڕێگەش زێتر کۆنتڕۆلی سیاسەتی نەفت و ئابووری کوردستانێ بکا ــــ وەهاش نیشانی جیهانێ بدا کە کوردان لەمەڕ سیاسەتگەل و قانوونگەلی نێو نەتەوەیی نەشارەزان؟

لەلایێکی دیکە، گۆتەکانی فەرمی کەی ئاڕ گی، جێ داخ بوون؛ بەوەی کە ئەمریکا ئاگەدار بکا کە تێکەڵی بڕیاری فرۆشتنی نەفتی کوردیی نەبێ کە لەلایەن کەی ئاڕ گی دراوە. ئەو زمانەی کەی ئاڕ گی/پارتی ئەوەی وەبیر خەڵکی کردستانێ هێناوە کە لە ڕابردوو، جار جار، پارتی قسەی لەگەڵ حیزبەکانی دیکەی کوردستانێ دەکرد!

ئایا سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەبیری چووە ئەگەر ئەمریکا دژایەتیی شتێک/پلانێك بکا، ئەگەر نەتانی ڕاشی بگرێ، گرفتی لەبۆ درووست دەکا؟ مەگەر سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی داستانی ڕیزدار عەبدوڵا ئۆجەلانی لەبیر چوو، لە کاتێك کە ئۆجەلان سووریای جێهێشت، ئێك وڵات (تەنانەت ئەوانەی پێشتر بەڵێنیشیان دابوو بیحەوێننەوە) ڕیگەیان بە ئۆجەلان نەدا، تەنێ لەبەر ئەوەی ئەمریکا نەیویست ئۆجەلان لە هیچ وڵاتێك جێگەی حەوانەوەی هەبێ. چونکە، ئەمریکا پلانی ڕادەستکردنەوەی ئۆجەلانی هەبوو بۆ تورکیایێ؟ داخوا، ئەوە چ جۆری دیپلۆماسیێکە کە سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەسەر ئاستی جیهانێ بەکاری دەهێنێ؟ مەگەر سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی لەبیری کردیە کە ئێستاش ئەگەر لەبەر ئەو چیلکە دارە نەبی کە ئەمریکا دایتیە بەر پشتی کەی ئاڕ گی، ئەو دەوڵەتۆکەی کوردیی ناتوانێ ڕۆژێك لەسەر پێی خۆی بوەستێ؟ سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی سیمای خۆی لەسەر ئاستی جیهانێ چۆن دەبینێ کە ئەو جۆرە زمانە زبرە بەکار دەهێنێ؟ بۆ وەها ڕەفتار دەکا؟ بۆچی بەو شێوەیە خۆی هاوێشتیتە باوەشی تورکیایێ؟ کەینێ بە پشت بەستن بە عەقڵمەندان و کارزانانی خۆماڵیی و دۆستانی میللەت هەوڵی چاکسازیی ژێرخانی ئابووری کوردستانێ دەدا بۆ ئەوەی لە "ڕۆژی مەبادا" میللەت بتوانێ لەبەرامبەر گوشاری وڵاتانی داگیرکەر لەسەر پێی خۆی بوەستێ؟

ئەوانە پرسیارگەلێکن کە سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی گەرەکە لە خۆی بکا، بۆ ئەوەی ئەو جۆرە شەرمسارییە لە ئایندە دووبارە نەبیتەوە. شایان دەبێ لەکاتێك کە دەوڵەتی کەی ئاڕ گی بە پلانی موکم ئیدارەی مەملەکەت و بازاڕی سونعەتی نەفت بکا. چونکە، ئەوەی کە لە ئەنجامی سەرگەردانی کەشتی نەفتی کوردیی هاتە پێش، پێگەی کوردان و دەوڵەتۆکەکەی وانی لە بەرامبەر بەغدایێ و لەسەر ئاستی ناوچە و جیهانێ زێتر نەوی کرد. لەبەر هەندێ، بۆ ئەوەی سەرۆکایەتیی کەی ئاڕ گی چیدی لەسەر ئاستی جیهانێ تووشی شەرمساریی میللەت و ڕووزەردی مێژوو نەبن، گەرەکە تەواوی کارەکانی مەملەکەت بە هەستی بەرپرسێتیی ئەخلاقی نیشتیمانیی و پلانی خۆماڵیی و ئیرادەی نەتەوەی کوردستانێ ئەنجام بدەن.  

ژێدەر:
Pain, Julia. Reuters. May 30, 2014
Sanli, Ufuk. Almonitor. June 5, 2014
Wilson, Nigel. International Business Times. June 6, 2014